Ansiklopedi

Sened-i İttifak, (29 Eylül 1808) Osmanlı Sadrazamı Alemdar Mustafa Paşa'nın Rumeli ve Anadolu âyanlarını İstanbul'da toplayarak yapmış olduğu anayasal bazı vasıflar içeren bir antlaşmadır. Anayasa hukukçuları Türk tarihindeki ilk anayasal belge olarak genellikle Sened-i İttifak’ı kabul ederler ve Türkiye’deki anayasacılık hareketlerini bununla başlatırlar. “Devlet iktidarını sınırlandırmayı maksad edinen bir girişim olarak” bu belgeyi 1215 yılında İngiltere'de kabul edilen İngiliz Magna Carta’sına benzetenler de vardır. Ancak Shaw ve Berkes gibi birçok önemli tarihçi Türkiye'de anayasal düzenin ve demokrasinin tarihi gelişiminde Sened-i İttifak'ın iddia edildiği kadar mühim bir rol oynamadığını belirtmektedir. Sened-i İttifak'ı...

Ayan, Osmanlı İmparatorluğu'nda herhangi bir vilayet ve kazada, o mahallin idaresiyle alakadar olarak halk ile hükümet arasındaki muamelatta her iki tarafa ait işleri idare eden ve halk tarafından seçilen vazife sahibi kişilerdir. Ayanlar o bölgenin nüfuzlu aileleri olan ve “eşraf-ı belde” denilen zümre arasından seçilirlerdi. Ayan seçimine hükümet karışamazdı. Ayan Tarihte kullanılan ayan kelimesi Osmanlı Devletinde taşra bölgelerinde söz sahibi toprak beylerini ifade etmek için kullanılırdı. Bu ayan kimseler halkın gözünde ileri gelen kimse olduklarından; halkın isteklerini iletmek için bulunurlardı. Halk muhakkak ki ayan kimselerden yardım almak isterlerdi. Diğer yandan zengin ve güçlü kimseleri de ifade etmede ayan kelimesi...

Memleketeyn, kelime anlamı olarak iki memleket anlamına gelip, Osmanlı kaynaklarındaki karşılığı Eflak ve Boğdan (bugünkü Romanya) topraklarıdır. 1821 Yunan İsyanı'nın çıkışıyla Rumların tüm devlet kademelerininden uzaklaştırılmasına kadar Memleketeyn topraklarını Feneryotlar olarak da bilinen Fenerli Rum beyleri yönetmiştir.

Yedi Ada Cumhuriyeti, 1800 yılında Osmanlı Devleti ve Rus İmparatorluğu tarafından Fransa'dan alınan İyonya Adaları üzerinde 21 Mart 1800'de kurulan devlet. Günümüzde Yunanistan'ın bir parçasıdır. Kuruluşu İyonya Denizi'ndeki yedi büyük adanın statüsü Fransa'nın Mısır'ı 1789'da işgal etmesiyle değişti. Fransa'ya karşı kurulan ittifak ile tarihte ilk kez Osmanlı Devleti ve Rus İmparatorluğu müttefik oldu. Rus İmparatorluğu'ndan Amiral Fyodor Uşakov ve Osmanlı Devletin'den Kadir Bey'in yönetimindeki müttefik donanma Adriyatik Denizi'ne ve kıyılarındaki kalelere sefer düzenledi. İyonya kıyıları ise Fransa'nın oluşturduğu Yunanistan bölümleri'nin bir parçasıydı. 5 Mart 1799'da Fransızlar'ın sığındığı Korfu Kalesi ele geçirildi. 21 Mart...

Yergöğü (Rumence Giurgiu), Romanya’da Tuna kıyısında tarihi bir şehir. Bükreş’in 65 km. güneyinde Tuna nehrinin sol kıyısı üzerinde bir liman şehridir. Bugün Giurgiu adıyla bilinir. Kaynaklara göre Doğu Roma İmparatoru Iustinianos (527-565) tarafından Theodorapolis adıyla kuruldu. 600 yıllarında ortadan kalktığı belirtilen şehrin daha önce de bir küçük yerleşme yerinin (Golyamo) bulunduğu anlaşılmaktadır. Şehir XIV. yüzyılda Cenovalılar’ın ticarî kolonisi olarak yeniden teşekkül etti, buraya Cenova (Ceneviz) Cumhuriyeti’nin mukaddes hâmisi San Giorgio’nun adı verildi. Ardından Giorgio/Giurgiu diye anıldı. Osmanlılar bu adı Yergöğü/Yerkökü/Yerkövü/Yerköki şeklinde okunacak bir imlâ ile kaydettilerse de bunu nasıl telaffuz ettikleri tam...

Özi veya Özü, Ukrayna'nın güneyinde Mıkolayiv Oblastı'na bağlı küçük bir şehirdir. Şehir, 1492 yılında Kırım Tatarları tarafından kurulmuştur. Özi'nin, Akkerman şehrine karşılık Karakerman olarak adlandırıldığı da olmuştur. 1493 yılında Rus Kazakları'nın eline geçen Özi, 1502 yılında Osmanlılar tarafından alınmıştır. Özi, stratejik önemi nedeniyle Lehistan-Litvanya Birliği, Zaporijya Siçi ve Osmanlı İmparatorluğu arasında uzun süre elde edilmesi veya elde tutulması için yarışılan bir yer olmuştur. Osmanlılar tarafından sancak merkezi yapılan Özi'ye Hacıdere, Hacıbey ve Dubossary kentleri ve 150 civarında köy bağlandı. Bir süre sonra Hacıbey Özi'den ayrılarak ayrı bir sancak merkezi yapıldı. Rus İmparatorluğu tarafından Karadeniz'e...

Mühendishane-i Bahr-i Hümâyûn (İmparatorluk Deniz Mühendishanesi) Osmanlı İmparatorluğu döneminde, 1773 yılında III. Mustafa zamanında tersane ve donanmanın geliştirilmesi ve de tersane halkının eğitilmesi amacıyla açılmış teknik okuldur. Okulda sınıflara ilk defa tahta ve sıra konulmuştur. Bir okul matbaası kurulmuş ve ders kitapları basılmıştır. 1774 yılında vefat eden III. Mustafa'nın son ve en önemli icraatlarından biri olan ve bir tersane gözü içerisinde “Hendese Odası” adıyla bir sınıf olarak açılan okul; 1782 yılında Padişah I. Abdülhamit döneminde Mühendishane-i Bahr-i Hümâyûn adını almıştır. İstanbul Teknik Üniversitesi ve Deniz Harp Okulu ile Deniz Lisesi, bu kurumun içinden ayrılarak eğitime devam etmiştir. İstanbul Teknik...

Zer-i Mahbub, Osmanlı döneminde kullanılan bir tür altın sikke. İlk defa II. Mustafa zamanında basılmış ve tedavüle çıkmış, çok rağbet gördüğünden zer-i mahbûb (sevilen altın) adıyla anılmıştır. Bu paranın, Mısır’da basılan altının piyasada çoğalıp İstanbul’da basılanların azalması sebebiyle 1108’de (1696) çıkarılan cedîd eşrefî altınıyla bağlantılı olduğu anlaşılmaktadır. Bu altın para üzerinde padişah tuğrası da yer aldığı için ayrıca “yeni tuğralı, cedîd eşrefî, tuğralı” diye adlandırılmıştır. Edirne ve İzmir’de de darphâneler kurularak yeni sikkenin basımına önem verildi; çünkü yeni malî tedbirler çerçevesinde vergi tahsilâtının bu yeni para üzerinden yapılması kararlaştırılmıştı. Piyasaya çıkan cedîd eşrefî altını Mısır’da da...

Surname-i Vehbi, padişah III. Ahmed’in dört oğlunun 1720’de gerçekleşen ve 15 gün süren sünnet şenliklerini anlatan ve şair Seyyid Vehbi tarafından kaleme alınmış mensur eserdir. Surname türünün en ünlü eseri olan kitapta İstanbul tanıtılır, devrin örf ve âdetleri anlatılır. Lale Devri’ni betimleyen en önemli kaynaklardandır. Eserin birçok nüshası vardır. Topkapı Sarayı Müzesi’nde Hazine 3593 envanter numarası ile kayıtlı olan nüshada Levni tarafından yapılmış 137 levha bulunur. Levni’nin minyatürlerini içeren nüshanın yaklaşık on yılda tamamlandığı, 1729-1730’da sunulduğu düşünülür. Yapıt Osmanlı el yazmalarının son önemli örneğidir. Nüshaları Eser, günümüze en fazla nüshası gelen surnamedir. Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmet...

İstanbul, bir kültür ve sanat mozaiğidir. Tarihi surları, camileri, sarayları, müzeleriyle Avrupa ve Asya'nın buluşma noktası bu kent tarihe yolculuk yapmak isteyenlerin çekim merkezidir. İstanbul'da gezilmesi gereken tarihi ve turistik yerlerden bazıları... TOPKAPI SARAYI Topkapı Sarayı (Osmanlı Türkçesi: طوپقپو سرايى), İstanbul Sarayburnu'nda, Osmanlı İmparatorluğu'nun 600 yıllık tarihinin 400 yılı boyunca, devletin idare merkezi olarak kullanılan ve Osmanlı padişahlarının yaşadığı saraydır.[1] Bir zamanlar içinde 4.000'e yakın insan yaşamıştır. Topkapı Sarayı Fatih Sultan Mehmed tarafından 1478’de yaptırılmış, Abdülmecit’in Dolmabahçe Sarayı’nı yaptırmasına kadar yaklaşık 380 sene boyunca devletin idare merkezi ve Osmanlı...

Kırım Hanlığı, 1441-1783 yılları arasında Kırım'da hüküm sürmüş Kırım Tatar devletiydi. Altın Orda'nın yerini alan dört Hanlıkların en uzun süre hüküm süreni idi. 1475'ten 1774 yılında Küçük Kaynarca Antlaşması'nın imzalanışına kadar Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı kaldı. Tarihi 13. ve 14. yüzyıllarda Rusya'nın içlerine ve Kıpçak Bozkırı (Deşt-i Kıpçak)'na ilerleyen Tatar kabileleri, göçebe yaşamlarını bırakarak Kırım'a yerleşiyordu. Altın Orda'nın yıkılmasından sonra bu bölgede başlayan hakimiyet kurma yarışı Cengiz Han'ın oğullarından Cuci'nin küçük oğlu Toka Temür soyundan gelen ve Tatarları yöneten Hacı Giray tarafından kazanıldı. Litvanya'da; 15. yüzyılın başlarında bir grup Tatar'ın Kral Vitold'un yönetimindeki Litvanya'ya...

Boğdan, bugünkü Moldova'ya ve Romanya'nın Moldova'ya komşu olan bazı bölümlerine Osmanlılar tarafından verilen isimdi. Bu bölgenin halkı öteden beri Moldova ismini kullandıkları halde Osmanlılar Boğdan Prensliği 1359-1365 yılları arasında yöneten Voyvoda I. Bogdan'dan dolayı Boğdan ismini kullanmışlardır. Boğdan'ın Prut nehrinin batısında kalan bölümü 1859 yılında Eflak ile birleşerek Romanya'yı oluşturdu. Buna zamanla Osmanlılarca Erdel adı verilen Transilvanya bölgesi de katıldı. Boğdan'ın Prut nehrinin doğusunda kalan kısmı 1812 yılında Rusya tarafından işgal edilerek Besarabya adını aldı. Böylece bugünkü Romanya'nın sınırları belirlenmiş oldu. 1918 yılında bir ara Besarabya Romanya'yla birleşti ama 1944 yılında Sovyetler Birliği...

Eflak veya Ulahya, Romanya'nın tarihî ve coğrafî bölgelerinden biridir. Tuna Nehri'nin kuzeyi ile Güney Karpatlar'ın güneyinin arasında bulunmaktadır. Eflak bazen Munteniya (Büyük Eflak) olarak anılmaktadır. Etimolojisi Eflak adı bu bölgeye Türklerin verdiği isimdir. Burada yaşayan halka Ulah denildiği için bu bölge Ulahya veya Ulahiye olarak da anılmaktadır. Fakat burada yaşayan halk ne kendileri ve ne de memleketleri için bu adı kullanmışlardır. Vlah, Ulah, Evlah ve Eflak diye oluşumunu tamamlayan bu kelime Türklere Bizans-Slav menşeinden geçmiştir. Tarihi Osmanlılar zamanında Eflak'ın komşu vilayeti olan Boğdan'ın Prut nehrinin batısında kalan bölümü 1859 yılında Eflak ile birleşerek Romanya'nın çekirdeğini oluşturdu. 1920 yılında...

Eğriboz Adası, Yunanistan'ın Girit'ten sonra en büyük adasıdır. Yüzölçümü 3,684 km², Nüfusu 191,206'dir. (2011). Ege Denizinde yer alır. Kuzeydoğusundaki Skiros Adası'yla birlikte, merkezi Halkis olan Evvoia ilini oluşturur. Coğrafi olarak bir parçası sayıldığı Yunanistan anakarasından Eğriboz Boğazı (Euripus) ile ayrılır. Bu boğaz antik yunan döneminden beri bilim adamlarının ilgisini çeken özelliklere sahiptir. Akdeniz ve Ege de alışılagelmedik yüksekliklerde gelgit olayları ve günde yedi kez yönünü değiştiren hızlı akıntıları ile tanınır. Büyük İskender'in ölümünden sonra Eğriboz adasına yerleşen Antik Yunan filozofu Aristo'nun bu anlaşılması zor doğal olayları anlamak uğruna kendisini akıntıya attıği söylenir. Ada uzun ve dar...

Budin, bugünkü Budapeşte'nin Tuna Nehri'nin batısında kalan kısmı. Bir dönem, Macaristan Krallığı'na başkentlik yapmıştır. Macarca Buda adıyla anılmakta olup Macaristan’ın kuzeyinde Tuna ırmağının sağ yakasında yer alır. Nehrin sol kıyısındaki Peşte, Buda’nın kuzeyindeki Obuda (Eski Buda) ile birlikte bugünkü Budapeşte şehrini teşkil eder. 1526 yılındaki Mohaç Muharebesi sonrasında Macaristan Krallığı, Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı bir devlet hâline geldi. 1530, 1540 ve 1541 yıllarında Habsburg Hanedanı'nın kontrolündeki Avusturya Arşidüklüğü tarafından gerçekleştirilen kuşatmalar başarısızlıkla sonuçlandı. 1541'de Budin Eyaleti kurularak doğrudan Osmanlı İmparatorluğu'na bağlandı ve eyaletin merkezi oldu. Budin, 1686 yılında Budin...

Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi'ni Ege Denizi'ne bağlayan boğazdır. Asya ile Avrupa kıtalarını birbirine bağlayan boğazda şu an köprü yoktur. Kıtalar arasında ulaşım feribotlarla sağlanır. 18 Mart 2017 tarihinde 1915 Çanakkale Köprüsü inşaatına başlanmıştır. Köprünün bitiş tarihi 18 Mart 2022, (Bağlantı yolları ve ağaçlandırma 2023) olarak planlanmıştır. İstanbul Boğazı'nın yaklaşık olarak iki katı uzunluğunda olan Çanakkale Boğazı, 61 kilometre uzunluğunda olup en dar yeri 12 kilometre, en geniş yeri ise 6 kilometre açıklıktadır. Ortalama derinliği 55 metre olup, en derin noktası 103 metre ile en dar yeri olan Çanakkale şehrinin kuzeyindeki Kilitbahir mevkiindedir. Boğazda İki büyük akıntı mevcuttur: Birincisi Karadeniz'den Ege...

Dîvân-ı Hümâyun veya Paşakapısı’ndaki divanlarda alınan kararlara uygun olarak yazılan ve üzerinde tuğra bulunan padişah emirlerinin (buyruk) genel adıdır. Bu kelime, padişaha ait olduğunu ifade eden “âlî-şân, hümâyun, pâdişâhî, şerif” veya itibarının yüksek olduğunu gösteren “celîlü’l-kadr”; mutluluk ve müjde belirten “saâdet-unvân, beşâret-unvân”; şeref verdiğini ifade eden “şeref-iktirân”, mutlaka uyulması gerektiğini gösteren “vâcibü’l-iz‘ân, vâcibü’l-imtisâl”; dünyanın itaat ettiği bir buyruk olduğunu bildiren “cihân-mutâ‘”; güçlü bir itibarı bulunduğunu ifade eden “kadr-tüvân”; tatbikine karşı çıkılamayacağını gösteren “kazâ-cereyân” gibi sıfatlarla birlikte kullanılırdı. Fermanla eş anlamlı olan emir ve hüküm kelimelerinin “emr-i...

Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Türkiye Cumhuriyeti'nin ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin resmi bayramlarından biridir. Türkiye ve KKTC yanı sıra Kosova Cumhuriyeti'nde " 23 Nisan Kosova Türkleri Milli Bayramı" olarak kutlanılır. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından dünya çocuklarına armağan edilmiştir. Bu bayram, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) açılışının birinci yılında kutlanmaya başlanan 23 Nisan Millî Bayramı ve 1 Kasım 1922'de saltanatın kaldırılmasıyla, önce 1 Kasım olarak kabul edilen, sonra 1935'te 23 Nisan Millî Bayramı'yla birleştirilen Hâkimiyet-i Milliye Bayramı ile Himaye-i Etfal Cemiyeti'nin 1927'de ilan ettiği ve ilki Atatürk'ün himayesinde düzenlenen 23...

Ahıska, Gürcistan'ın güneybatı kesiminde, Samtshe-Cavaheti bölgesinde (mhare) yer alan küçük bir şehirdir. İlk kez 12. yüzyıl kaynaklarında adı geçen Ahaltsihe, 16. yüzyılda Osmanlılar tarafından ele geçirilmesinden sonra Ahısha olarak adlandırılmıştır. Ahıska, Samtshe-Cavaheti bölgesinin yönetim merkezidir. Adigön, Aspinza, Ahılkelek, Azgur ve Hırtız gibi önemli yerleşim birimleri ile iki yüzden fazla köyün merkezi olan Ahıska şehri, Türkiye sınırına 15 km mesafede bulunmaktadır. Posof Çayının iki yakasında yer alan şehir, karayolu ile Tiflis, Batum ve Türkiye’ye bağlıdır. Bu ırmağın kuzey yakasında kentin eski bölümü, güney yakasında yeni bölümü yer alır. Ayrıca Türk sınırının çok yakınına kadar uzanan bir demiryolu, Ahıska’yı...

Sultan Ahmet Camii, 1609-1617 yılları arasında Padişah I. Ahmed tarafından İstanbul'daki tarihî yarımadada, Mimar Sedefkâr Mehmed Ağa'ya yaptırılmıştır. Cami mavi, yeşil ve beyaz renkli İznik çinileriyle bezendiği için ve yarım kubbeleri ve büyük kubbesinin içi de yine mavi ağırlıklı kalem işleri ile süslendiği için Avrupalılarca "Mavi Camii (Blue Mosque)" olarak adlandırılır. Ayasofya'nın 1935 yılında camiden müzeye dönüştürülmesiyle, İstanbul'un ana camii konumuna ulaşmıştır. Aslında Sultanahmet Camii külliyesiyle birlikte, İstanbul’daki en büyük eserlerden biridir. Bu külliye bir cami, medreseler, hünkar kasrı, arasta, dükkânlar, hamam, çeşme, sebiller, türbe, darüşşifa, sıbyan mektebi, imarethane ve kiralık odalardan oluşmaktadır...