Ansiklopedi Deprem Nedir?

Deprem Deprem
Yer sarsıntısı veya zelzele; yer kabuğunda beklenmedik bir anda ortaya çıkan enerji sonucunda meydana gelen sismik dalgalanmalar ve bu dalgaların yeryüzünü sarsması olayıdır. Sismik aktivite ile kastedilen meydana geldiği alandaki depremin frekansı, türü ve büyüklüğüdür. Depremler Sismograf ile ölçülür. Bu olayları inceleyen bilim dalına da Sismoloji denir. Depremin şiddeti Moment magnitüd ölçeği (ya da eskiden kullanımda olan Richter ölçeği) ile belirlenir. Bu ölçeğe göre 3 ve altı şiddetteki depremler genelde hissedilmezken 7 ve üstü şiddetteki depremler yıkıcı olabilir. Sarsıntının şiddeti Mercalli şiddet ölçeği ile ölçülür. Depremin meydana geldiği noktanın derinliği de yıkım kuvvetine etkilidir ve yer yüzüne yakın noktada gerçekleşen depremler daha çok hasar vermektedir.

Dünya yüzeyinde gerçekleşen depremler kendilerini bazen sallantı bazen de yer değiştirme şeklinde göstermektedir. Bazen yeryüzüne yakın bir noktada güçlü bir deprem gerçekleştiğinde tsunamiye sebep olabilir. Bu sarsıntılar ayrıca toprak kayması ve volkanik aktiviteleri de tetikleyebilir.

Genel olarak deprem sözcüğü herhangi bir sismik olayın -Doğal bir fenomen olarak gerçekleşmiş veya insanların sebebiyet verdiği- ürettiği sismik dalgaları adlandırmak için kullanılır. Depremler genellikle kırıkların (fay hatları) çatlamasıyla oluşur. Bunun yanı sıra volkanik faaliyetler, toprak kaymaları, mayın patlamaları veya nükleer testler sonucunda da gerçekleşebilir.

Dünyada her yıl yaklaşık 500.000 deprem meydana gelmekte ve bunların 100.000 kadarı hissedilmektedir. Guatemala, Şili, Peru, Endonezya, İran, Pakistan, Portekiz, Türkiye, Yeni Zelanda, Yunanistan, İtalya, Japonya ve ABD gibi ülkelerde sıklıkla ve küçük şiddetlerde depremler meydana gelmektedir.

Deprem kırık türleri
Üç çeşit kırık tipi bulunmaktadır. Bunlar;

  • Eğim atımlı ters kırık,
  • Eğim atımlı normal kırık,
  • Doğrultu atımlı kırıklardır.
Yeryüzünde pek çok deprem eğim atımlı ve doğrultu atımlı faylardaki kırıklar sonucunda meydana gelmektedir.

Artçı depremler
Ana depremden sonra meydana gelen sarsıntılara artçı sarsıntı denmektedir. Artçı sarsıntılar ana depremin hissedildiği merkezde gerçekleşir ancak şiddet olarak ondan daha küçüktür. Eğer artçı sarsıntı ana depremden daha şiddetli gerçekleşirse bilinmelidir ki artçıdan önce meydana gelen deprem ana deprem değil öncü sarsıntıdır ve artçı sarsıntı adı verilen sarsıntı aslında ana depremdir.

Deprem fırtınası
Belirli bir bölgede meydana gelen depremler dizisidir. Artçı sarsıntılardan farkı tek bir depreme bağlı olmayışlarıdır. Esas depremden sonra ondan daha yüksek şiddette artçılar meydana gelmezken deprem fırtınalarında bu mümkündür. Deprem fırtınasına örnek olarak 2004 yılında Yellowstone Ulusal Parkında meydana gelen sismik aktiviteleri verebiliriz.

Yapay Depremler
Depremlerin büyük çoğunluğu Dünyadaki tektonik tabakaların hareketi sonucu meydana gelir. Bunun yanı sıra insanlar da deprem oluşumuna neden olabilir. Büyük barajlar ve köprüler inşa ederken, toprağı delerken, kömür madeni kazarken veya petrol kuyuları açarken insanlar yapay depremler yaratabilir. En bilinen örneklerden biri 2008 yılında Çin'in Sichuan kentindeki Zipingu Barajının çökmesi sonucu oluşan ve 69,227 kişinin ölümüne sebep olan yapay depremdir.

Dünya Deprem Haritası Dünya Deprem Haritası
Depremlerin Ölçümü

Depremler sismometrelerle uzun mesafeler boyunca ölçülür çünkü sismik dalgalar Dünyanın iç kısmı boyunca hareket halindedirler. Depremin kesin şiddeti Moment magnitüd ölçeği numaralandırması (ya da eskiden kullanımda olan Richter ölçeği) ile tespit edilir. Buna göre 7 ve üstü depremler yıkıcı türlerdendir. Hissedilen şiddet ise Mercalli şiddet ölçeği ile ölçülür. (2-12 şiddeti)

Her yer sarsıntısı değişik tipteki sismik dalgaların farklı hızlardaki hareketini meydana getirir: Boylamsal (P-dalgaları), Enlemsel (S-dalgaları) ve bir takım yüzey dalgaları. Sismik dalgaların yayılma hızı ortamın yoğunluğu ve esnekliğine göre 3 km/s ile 13 km/s arasında değişebilir. Yeryüzünde S-dalgalarına oranla P-dalgaları çok daha hızlı ilerler. Rasathaneler ile depremin merkez üssü arası uzaklık farkı ölçülmekle birlikte deprem odağının derinliği de kabaca ölçülür.

Depremlerin Sonuçları

Sallantı ve yeryüzünün çatlaması
Sallantı ve yeryüzü çatlamasına bağlı olarak binaların ve dikili yapıların zarar görmesi depremlerin en temel sonuçlarından biridir. Sonucun ciddiyeti; depremin Richter ölçeğine göre şiddeti, merkez üsse olan uzaklığı ve yerel jeolojik, jeomorfolojik durumlarına bağlı olarak dalga yayılımı arttıran yahut azaltan karmaşık bir birleşimdir.

Yer sarsıntısı zemin hızlanması ile ölçülür.

Bölgeye özgü jeolojik, jeomorfolojik ve yapısal özellikler düşük şiddetli depremlerde bile güçlü şiddette bir sallantıya sebep olabilir. Buna amplifikasyon etkisi denmektedir.
Yer çatlakları baraj, köprü, nükleer tesis gibi büyük ve geniş yapılar için büyük tehlike oluşturmaktadır.

Heyelan ve çığlar
Depremler ardından gelen pek çok ve sürekli artçı sarsıntı, volkanik dağların aktif hale geçmesi, kıyıya vuran güçlü dalgalar ve orman yangınları sonucu heyelanlar meydana gelebilmektedir. Heyelanlar deprem sonrası yardım için orada bulunan personel için de önemli bir tehlikedir.

Yangınlar
Deprem ardından elektrik hatları ile gaz borularının zarar görmesi sonucu yangınlar çıkabilir. Yine depreme bağlı olarak su borularının da zarar görmesi durumunda depremlere zamanında müdahale etmek zorlaşabilmektedir. Örneğin; 1906 San Francisco depreminde ölümlerin çoğu durdurulamayan yangın sonucunda gerçekleşmiştir.

Zemin sıvılaşması
Zemin sıvılaşması sallantı sonrası suya doymuş tanecikli materyallerin sıkılığını kaybetmesi ve katı halden sıvı hale geçmesi şeklinde görülebilir. Bu durumda binalar ve köprüler çökebilir ya da bulunduğu noktaya batabilir. Örneğin; 1964 Alaska Depreminde pek çok yapı toprağın sıvılaşması sonucu çökmüştür.

TsunamiTsunamiler okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan depreme bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi meydana gelen tektonik olaylar sebebiyle denizde açığa çıkan enerji sonucunda meydana gelen uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder.


Tsunamiden sonra oluşan dalganın diğer deniz dalgalarından farkı, su zerreciklerinin sürüklenmesi sonucu hareket kazanmasıdır. Derin denizde varlığı hissedilmezken, sığ sulara geldiğinde dik yamaçlı kıyılarda ya da V tipi daralan körfez ve koylarda bazen 30 metreye kadar tırmanarak çok şiddetli akıntılar yaratabilen bu dalga; insanlar için deprem, tayfun, çığ, yangın ya da sel gibi bir doğal afet haline gelebilmektedir.


7.5 ve üstü şiddetteki depremler tsunami oluşturmaya daha müsaittir.

Seller
Seller de deprem sonrası oluşabilen tehlikelerden biridir. Sellere nehir ve göllerin kapasitelerinden fazla su taşımaları sonucunda taşmalarının yanı sıra deprem sırasında barajların yıkılması veya hasar görmesi de sebep olabilir.

Gelgit Kuvvetleri
Depremlerin gelgit kuvvetlerini oluşturduklarını da tespit edilmiştir.

Depremlerin İnsanlara Etkileri
Depremler hastalık, temel ihtiyaç eksikliği, yaşam kaybı, yüksek sigorta primleri, genel mülke zarar, yollarda ve köprülerde hasar ile binalarda çatlak ve yıkılmaya sebep verebilir. Volkanik faaliyetleri harekete geçirerek var olan hasardan çok daha fazlasına sebep olabilir.

En Büyük Depremler

Yeryüzünde ölçülmüş en büyük deprem, 22 Mayıs 1960 tarihinde Şili'nin Cañete kentinde meydana gelen 9.5 büyüklüğündeki depremdir. Enerji boşalımı olarak bakıldığında ise bir sonraki en büyük deprem 9.2 ile 27 Mart 1964 tarihinde Alaska'da gerçekleşmiştir.


Yeryüzünde ölçülmüş en büyük 10 depremin tamamı 8.5 ve üstü büyüklükteyken buna paralel olarak en çok can kaybına sebebiyet vermiş depremlerden biri de bunlar dışında 2004 yılında Hint Okyanusunda meydana gelen depremdir.


Depremlerin en önemli sonucu insanların hayatını kaybetmesidir. Güçlü bir deprem gerçekleştiğinde okyanus kıyısında bulunan ve pek çok insanın yaşadığı bölgeler önemli risk oluşturmaktadır. Bu depreme bağlı olarak tsunami meydana gelebilmekte ve binlerce kilometre uzaklıktaki bölgeleri bile etkileyebilmektedir. Tehlike altındaki diğer insanlar depremlerin nadir ancak kuvvetli görüldüğü yerlerde, depreme önem vermeyen fakir bölgelerde ve kontrolsüz inşa edilmiş yapılarda yaşayan insanlardır.
Türkiye'deki Büyük Depremler
Türkiye'deki Büyük Depremler Türkiye'deki Büyük Depremler

Türkiye Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu Anadolu Fay Hattı ve Ege Graben Sistemi ile deprem kuşağındadır.

13 Aralık 115Antakya2600007,5
19 Mayıs, 526Antakya250,0008
1268Cilicia, Anadolu37.535.560,000~7
10 Eylül, 1509İstanbul10,0007.2
17 Ağustos, 1668Anadolu40368,0008
29 Nisan, 190301:46 Yerel zamanMalazgirt, Muş39.1442.656006.7
9 Ağustos, 191203:29 yerel zamanMürefte Tekirdağ40.7527.22167.3
4 Ekim, 191400:07 yerel zamanBurdur37.8230.273006.9
13 Eylül, 192416:34 yerel zamanHorasan, Erzurum40.042.1606.8
31 Mart, 192802:29 yerel zamanİzmir38.528.0506.5
18 Mayıs, 192908:37 yerel zamanSuşehri, Sivas40.237.9646.1
4 Ocak, 193516:41 yerel zamanErdek, Balıkesir40.427.556.4
19 Nisan, 193812:59 yerel zamanKırşehir39.134.01606.6
22 Eylül, 193902:36 yerel zamanDikili,İzmir39.126.8606.6
26 Aralık, 193923:57Erzincan39.7739.5332,7007.8
15 Kasım, 194219:01 yerel zamanBigadiç,Balıkesir39.228.2166.1
20 Aralık, 194214:03Erbaa,Tokat40.8736.4730007.0
20 Haziran, 194317:32 yerel zamanHendek,Adapazarı40.630.53366.6
26 Kasım, 194322:24Ladik,Samsun41.0533.7240007.4
1 Şubat, 194403:25Gerede,Bolu40.832.239597.5
6 Ekim, 194404:34 yerel zamanAyvalık,Balıkesir39.3726.53306.8
17 Ağustos, 1949Karlıova,Bingöl39.5440.574506.8
13 Ağustos, 195118:36Kurşunlu,Çankırı40.8832.87506.9
18 Mart, 195321:06 yerel zamanYenice,Çanakkale40.0227.532657.2
16 Temmuz, 195509:07 yerel zamanSöke,Aydın37.5527.05236.8
25 Nisan, 195704:25 yerel zamanFethiye,Muğla36.528.6677.1
26 Mayıs, 19576:36Abant,Bolu40.6731.00527.1
6 Ekim, 196416:31 yerel zamanManyas,Balıkesir
1964 Manyas Depremi
40.127.93237.0
19 Ağustos, 196612:23Varto,Muş39.1741.5623966.7
22 Temmuz, 196716:56Mudurnu, Adapazarı40.6730.69897.2
3 Eylül, 196810:19 yerel zamanBartın41.7932.31296.5
28 Mart, 196903:48 yerel zamanAlaşehir,Manisa38.528.4536.5
28 Mart, 197023:02 yerel zamanGediz,Kütahya39.229.510867.2
22 Mayıs, 197116:44Bingöl38.8340.521000+6.9
6 Eylül, 197512:20 yerel zamanLice,Diyarbakır38.540.723856.6
24 Kasım, 197614:22 yerel zamanMuradiye,Van39.1244.0338407.5
30 Ekim, 198307:12 yerel zamanErzurum40.3342.1911556.9
13 Mart, 199217.18Erzincan39.7039.694986.8
1 Ekim, 199517:57 yerel zamanDinar, Afyon38.0630.13906.1
27 Haziran, 199816:55 yerel zamanCeyhan, Adana36.8835.311466.2
17 Ağustos, 199903:02 TSİİzmit40.773017,1187.4
12 Kasım, 199918:57 yerel zamanDüzce40.7531.168947.2
3 Şubat, 200207:11Sultandağı, Afyon38.57331.271446.5
27 Ocak, 200305:26Pülümür, Tunceli39.4639.7916.1
1 Mayıs, 200300:27Bingöl39.0140.461776.4
17, 20 Ekim 200505:45 TSİ
09:46 TSİ
21:40 TSİ
İzmir38.14
38.20
38.19
26.6
26.66
26.67
5.7
5.9
5.9
8 Mart, 201004:32:31Karakoçan, Elazığ38.8739.99416,1
19 Mayıs 201123:15Simav, Kütahya39.1429.0725.8
23 Ekim, 2011TSİ 13:41:21Tabanlı, Van38.757843.36026017,2 Mw
9 Kasım, 2011TSİ 21:23:33Edremit, Van38.429543.234255,6 Mw

[TR="bgcolor: #ECECEC"]
[TH="class: headerSort"] Tarih [/TH]
[TH="class: headerSort"] Zaman [/TH]
[TH="class: headerSort"] Yer [/TH]
[TH="class: headerSort"] Enlem [/TH]
[TH="class: headerSort"] Boylam [/TH]
[TH="class: headerSort"] Kayıplar [/TH]
[TH="class: headerSort"] Büyüklük [/TH]
[/TR]
 
Bunlar da ilginizi çekebilir...
Deprem Terazisi Nedir?
  • Ugur
  • Ugur,
  • Ansiklopedi
  • 0    435
Hiç Deprem Olmazsa Dünyaya Ne Olur?
  • Ugur
  • Ugur,
  • Genel Kültür
  • 0    227
Zelzele Adası - Deprem Adası (Pakistan)
  • Ugur
  • Ugur,
  • Ansiklopedi
  • 0    217
Geri