Biyografi Baycu Noyan kimdir?

Lombardiyalı Ascelin'den IV. Innocentius'un mektubunu alan 'Bayothnoy' (Baycu). Lombardiyalı Ascelin'den IV. Innocentius'un mektubunu alan 'Bayothnoy' (Baycu).
Baycu Noyan (Doğumu ? - Ölümü 1260) Batı Moğol orduları kumandanı.

Besud/Beshud kabilesinden olup, Cengiz Han' ın komutanlarından Jebe' nin akrabasıydı. 1228 yılında İsfahan seferine katıldı. Daha sonra Cormagon Noyan' ın himayesinde Kafkasya bölgesinde askeri faaliyetlerde bulundu.

1241 yılında hastalanan Cormagon Noyan'ın yerine Mugandaki Moğol ordusunun başına başına getirilen Baycu Noyan, Babai ayaklanması sonucu Anadolu Selçuklularının düştüğü zor durumu görerek içerisinde Ermeni ve Gürcülerin de bulunduğu 30.000 kişilik bir orduyla Mugan'dan hareket etti. Komutasındaki Moğol ordusuyla 1242 sonbaharında Erzurum önlerine gelerek şehri kuşattı. Erzurum' u kısa sürede alan Baycu Noyan şehri yağmalatıp ve tahrip ettirdikten sonra şehir surlarını da yıktırarak Mugan'a döndü. 1243 yılındaki Kösedağ Muharebesinde II. Gıyaseddin Keyhüsrev komutasındaki Selçuklu kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. Savaşın hemen ardından kendisine teslim olan Sivas' a girerek şehri yağmalattı. Kendisine direnen Tokat ve Kayseri şehirlerini ele geçirerek tamamen tahrip etti. Azerbaycan’a dönerken de Erzincan’ı ele geçirerek tahrip ettirdi. Bu başarıları sonucunda Anadolu Selçuklulularını Moğallar'a bağlı devlet haline getirdi.

1245 yılında Ahlat ve Amid'i ele geçirdi. 1246 yılında yeni Moğol hükümdarı Güyük Han tarafından görevinden alındı ve yerine Eljigidei getirildi. Güyük Han' ın ölümünden sonra, 1251 yılında yeni Moğol Hanı olan Möngke' nin kendi hanlığına karşı gelen Eljigidei' yi öldürtmesiyle Baycu Noyan yeniden İran topraklarındaki Moğol ordularının komutanlığına getirildi..

Hülagü’nün İran ve batı bölgelerini "İlhan" unvanıyla idare için ordusuyla bölgeye gelmesi üzerine, askerleriyle Azerbaycan’daki Mugan ordugahından ayrılarak yaylak ve kışlak bulmak amacıyla yeniden Anadolu topraklarına girdi. Ordusuyla Aksaray’a kadar gelen Baycu, isteklerinin yerine getirilmemesi üzerine yapılan savaşta Anadolu Selçuklu ordusunu yenilgiye uğrattı. 1256 yılında ordusuyla Konya’yı kuşatacağı sırada, Konya halkının topladığı altınları kendisine teslim etmesi üzerine sadece şehrin surlarını yıktırarak geri çekildi. 1258 yılında Hülagü Han' ın Bağdat seferine katılmak üzere çıktığı seferde Elbistan' ı ele geçirdi. Aynı yıl Düceyil Muharebesinde Abbasi ordusunu tamamen imha etti. Bağdat Kuşatmasına katılarak şehrin alınmasında yardımcı oldu.

Baycu Noyan' ın ne zaman ve nasıl öldüğüyle ilgili bilgiler sınırlıdır. Bazı kaynaklara göre, Bağdat seferi sırasında kendisine katılmakta tereddüt etmesi ve Halife Mustasım Billah ile gizlice yazışmasından dolayı Bağdat'ın ele geçirilmesinden sonra Hülagü Han tarafından öldürtülmüştür.. Baycu Noyan'dan son olarak Hülagü Han' ın Suriye' nin işgali için Eylül 1259 yılında yapılan hazırlıklarda bahsedilmektedir.XII. yüzyıla kadar dağınık halde yaşayan Moğollar, bu tarihte Cengiz Han öncülüğünde siyasi birliklerini sağlayarak Asya bozkırlarında birden büyük bir güç haline gelmiş ve XIII. Yüzyılın başında tüm Avrasyaya amansızca saldırmışlardı. Dünya tarihinin gördüğü bu büyük istila elbette sadece Cengiz Han’ın kudreti ile gerçekleşemeyecekti. Moğolların bu geniş istila hareketlerinin başarıya ulaşmasında katkısı olan pek çok komutan ve vali vardı. Bunların en dikkat çekeni ise daha Moğolların Ceyhun’u aşıp da batıya ilerlediği ilk yıllardan beri Ceyhun’un batısının zabtı için uğraşan Baycu Noyan’dır.

Baycu Noyan Kimdir?​

Baycu Noyan, Moğolların savaşçı özellikleriyle tanınan Besud kabilesine mensup bir ailenin çocuğuydu. Moğolların ilk istila hareketlerinden itibaren ordu içinde adı duyulan bir kimseydi. Cengiz Han’ın önemli komutanlarından Jebe’nin yeğeniydi. Baycu’nu adının ciddi anlamda ilk defa duyulması 1228 tarihtir. Bilindiği üzere Moğolların İran’ı istilası 1220 yılında başlamıştı. İlerleyen yıllarda da yayılarak devam etmişti. Bu seferlerin önemlilerinden birisi olarak kabul edilen 1228’deki İsfâhan seferine katıldı. Burada kabiliyetlerini gösteren Baycu Noyan, dönem Anadolu ve Azerbaycan valisi olan Cormagon Noyan tarafından himaye edilmiş ve Kafkasya’nın zaptı ile görevlendirilmişti. Burada büyük başarılar elde ederek Kafkasya’nın Moğol hakimiyetine girmesini sağladı. Bu başarısı Moğol hükümdarı Ögedey’in takdirini kazanmasını sağlamıştı. Bunun üzerine de takip eden yıl içinde Moğolların Batı Kafkasya ve Azerbaycan valisi olarak atandı.

Baycu Noyan’ın Valiliğinin İlk Dönemi​

1242 Ögedey Han’ın ölümü ile ülkede bir kargaşanın yaşanmasını engellemek amacıyla batı şehirlerine doğru kalabalık bir ordu ile ilerlemişti. Tam da Türkiye Selçukluları'nda baş gösteren Babaî isyanın Selçuklularca zor bastırıldığını gören Baycu Noyan bu fırsatı değerlendirerek Selçuklular üzerine de yürümüş 1242 yılında 30. 000 kişilik kalabalık bir ordu ile Türkiye topraklarına girerek Erzurum’a kadar ilerlemişti. Kafkasya’da ordusunun Ermeni ve Gürci askerleri ile de takviye eden Baycu Noyan 1242 sonbaharında Türkiye içinde Erzurum ve çevresinde büyük bir güç gösterisi yapmıştı. Yaklaşık 30 yıldır bütün Asya’yı tehdit eden Moğol tehlikesi artık Türkiye üzerinde hissedilmeye başlamıştı. Selçuklularla beraber büyük bir altın çağa yaşayan yarım ada büyük bir tehlikenin arifesindeydi artık.

Baycu Türkiye’de Türkiye Moğol Tehlikesi Altında Kösedağ Faciası​

Baycu Noyan'ın önünde iki hedef vardı. Bunlar henüz ele geçirilmemiş olan Bağdat Abbasi Halifeliği ile Türkiye Selçuklularıydı. Daha önceleri Halifelik üzerine birçok kere akınlar yapılmasına rağmen çevresinde güçlü müstahkemlerin olması sebebiyle şehre yaklaşamamışlardı. Bu sebeple oranın fethi İran üzerinden hemen hemen imkânsız gibiydi. Türkiye Selçukluları ülkesine ise şimdiye kadar birkaç ufak akın dışında ciddi bir hareket yapılmamıştı. Üstelik Anadolu’ya açılan yoldaki en büyük engeli teşkil eden Erzurum yolu da açılmıştı. İşte bütün bu sebepler sonucu Baycu öncelikli hedef olarak Anadolu'yu seçti. Ancak akla hemen şu soru geliyor. Türkiye Selçukluları Moğollara itaatini arz için elçi gönderdikleri halde Baycu Noyan Anadolu'ya niçin saldırdı? İbn Bibi'ye göre elçilik heyeti II. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından yola çıkarıldı. Onlar Horasan'a ulaştıklarında İsmailîler tarafından yakalanarak hapsedildiler. Üç ay Girdkuh kalesinde kaldılar. Sonuçta Cormagun Noyan'ın emriyle kurtulup yollarına devamla Büyük Kaan'ın yanma vardılar. Orada hediyeleri sunup Selçukluların itaatini bildirdiler. Bu arada Sultan Alâeddin öldüğünü de arz etmeyi unutmadılar. Kaan bunu üzülüp üç defa kıran kıran kıran (yazık) dedi. Kaan Selçukluların itaat teklifini kabul etti ve onları hoşlukla geri gönderdi. Heyet Irak’a ulaştığında ise Baycu Noyan'la Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev Kösedağ'da karşılaşmışlardı.

1242’de Baycu Noyan kumandasındaki otuz bin kişilik bir Moğol ordusu, Erzurum'a gelerek şehri aldılar. Halk kılıçtan geçirildi. Bunun üzerine, Kösedağı'na varan Selçuklu ordusu, Moğolların Erzincan’ın Akşehir beldesine gittiklerini haber aldılar. Tecrübeli kumandanlar, ordunun savunma durumunda kalması ve Moğolların üstüne gitmeme fikrindeydi. Fakat tecrübesizler veya şöhret sevgisine kapılanlar, Moğollara hücum etmek istiyorlardı. Sultan Gıyaseddîn de bu fikre uymuştu. 26 Haziran 1243 cuma günü (6 Muharrem 641) Selçuklu ordusu, Kösedağı (Ağrı)’na vardı. İmparatorluğun akıbetini kesin olarak tayin eden savaş başladı. Selçuklu ordusu, korkunç bir bozguna uğradı. Gıyâseddîn, darmadağın olan ordunun içinde şaşkın bir hâle düşmüştü. Kıyafetini değiştirip Tokat'a kaçmak suretiyle ancak canını kurtarabildi. Moğollar, ellerine geçen sayısız ganimetleri paylaşarak Sivas'a geldiler. Sivas kadısı Kırşehirli Necmeddîn, daha öncesinden Hârezm'de bulunmuş ve Moğollardan bir payize ve yarlığ almıştı. Baycu'yu hediyelerle karşıladı ve bunları gösterdi. Bunun üzerine Moğollar, halka aman verdiler. Fakat şehri üç gün yağmaladılar. Oradan Kayseri'ye gittiler. Şehirdeki erkeklerin hepsini kılıçtan geçirdiler. Kadınlarla çocukları alıp yola çıkan Moğollar, yolda yaya yürüyemeyenleri öldürdüler. Moğollarla başa çıkamayacaklarını anlayan Selçuklular, yıldan yıla ağır bir vergi vermeye razı olarak uzlaştılar. Artık Anadolu Selçukluları, Moğollara tâbi bir devlet hâline gelmişti.

Kösedağ Savaşı’yla birlikte artık Türkiye Selçuklularının siyasî gücü dağılmış, Anadolu’da tam bir kargaşa ortamı hâkim olmuştu. Selçuklu ülkesi iç karışıklıklara gark oldu. Artık Anadolu’da hâkim güç Moğollardı. Bunu kabullenemeyen Türkmen Beyleri ise otoriteye karşı isyan etmeye başlamışlardı. Sadece otoriteye karşı isyan etmiyor münferid yerlerde kendi hâkimiyet alanlarını oluşturabilmek adına birbirleri ile de çatışıyorlardı. Kösedağ Savaşı’ndan sonra Baycu Noyan, Anadolu ile fazla ilgilenmemiş Azerbaycan’a geri çekilmişti. Aşağı-yukarı on yıl Anadolu’da Moğol varlığı çok yoğun bir biçimde hissedilmedi. Moğollar Selçuklu yöneticileri üzerinden hâkimiyetlerini devam ettirdiler.

Baycu Noyan Tekrar Anadolu'da​

1253 yılında Moğolistan da toplanan Kurultay'da imparatorluk şehzadeler arasında paylaştırılırken Ceyhun ırmağından Mısır'a kadar İran, Azerbaycan, Anadolu, Suriye ve Mısır, Kaan Mengü'nün en küçük kardeşi Hülegü 'nün hissesine düşmüştü. Genç şehzade Hülegü sahip olduğu yerlere bir an önce ulaşmak için 1253 baharında harekete geçti ise de ancak 1255'de İran’a girdi. Bazı kaynaklara göre onun bu kadar ağır ilerleyişinin sebebi Altınordu Han'ı Batu'nun Hülegü'nün bölgeye gelmesini istememesi idi. Buna göre Batu onun Ceyhun geçmesini istemiyordu. Hülegü ancak Altınordu Han'ının ölümünden sonra İran'a girebilmişti.

1256 yılında yaşanan gelişmeler üzerine Baycu Azerbaycan’dan tekrar Anadolu içlerine girdi ve Konya yakınlarında tekrar Selçuklu ordusu ile karşı karşıya geldi. Yapılan savaşı şüphesiz ki Moğollar kazandı. Bu tarihten sonra artık Selçukluları'nın başkenti de Moğol tahakkümü altına girmişti. Moğol otoritesi Gıyaseddîn Keyhüsrev'in hapisteki oğlu IV. Rükneddîn Kılıçarslan’ı tahta çıkardı. Muineddîn Süleyman, pervânelik makamına geldi. Baycu, Konya'nın batısında, şehre dört saatlik bir mesafede bulunan Kızılviran'da oturmakta, Rükneddîn de yanında bulunmaktaydı. Moğollar, uzun bir müddet Anadolu'da kaldılar. Giderlerken Selçuk padişahlarının mezarları bulunan kaleden başka bütün kaleleri yıktılar.

Moğollar Anadolu’da otoriteyi tam manasıyla kurduklarına kanaat getirdikten sonra Anadolu’dan ayrıldılar. Moğolların gidişinden sonra Anadolu'da hanedan üyeleri arasında kardeş kavgası başladı. Nihayet Rükneddîn’le İzzeddîn, ülkeyi paylaşmayı kararlaştırdılar. Ama vezir Muineddîn Pervâne, Moğollara başvurdu. Moğollar, tekrar Anadolu’ya geldiler ve Rükneddîn'in üstünlüğünü sağladılar, İzzeddîn, İstanbul'a kaçtı. Rükneddin, bütün devlet işlerini eline almış olan Muineddîn'i ortadan kaldırmak istediyse de Moğollarla bir olan Muineddin, 1265 te Rükneddîn'i öldürttü, yerine iki buçuk veya altı yaşındaki oğlu III. Gıyâseddîn Keyhusrev'i tahta çıkardı. Artık bu tarihten sonra Anadolu, Moğol hâkimiyeti altında kargaşa ve istikrarsızlığa boğulmuş bir görünüme sahip olmuştu.

Hülegü Han’ın Batı’ya Gelişi Müslümanların Felaketi Hilafetin Yıkılışı​

Moğolların yayıldığı geniş Asya coğrafyasında hâkimiyet kurmak oldukça zordu. Devletin her iki ucunda bir baştan bir başa seyahat, neredeyse bir yıl sürüyordu. Ayrıca ülke topraklarının büyük bir bölümünde önü alınamayan bir karışıklık ortamı da hâkimdi. Yasanın getirdiği meşrûiyet sayesinde hanedan mensuplarının isyanları ve giriştikleri hâkimiyet mücadeleleri de Karakurum’daki merkezî otoriteyi zorlayan başka önemli bir unsurdu. İşte bu koşullar altında 1252 yılında toplanan kurultayda, Moğol tarihini dahası sonuçları itibari ile Yakın Doğu tarihini derinden etkileyecek kararlar alınmıştı. Buna göre Çin’in hâkimiyeti Kubilay’a bırakılırken Ceyhun’dan başlayarak; Anadolu, İran, Azerbaycan, Gürcistan, Suriye ve Mısır’a kadar uzanan toprakların hâkimiyeti İl-han olarak Hülegü’ye bırakılmıştı. Bu karar alındıktan sonra uçlarda bulunan noyanlar uyarıldı ve Hülegü’nün gelişi öncesi hazırlıklar yapılmaya başladı. Çurmagun ve Baycu Noyanlara Anadolu’ya ilerlemeleri emredilmişti. 1254 yılında ise Mengü Kaan, kardeşi Hülegü Han’a kendisine kurultayda verilen toprakları fethetmesi için bir yarlık vermiş ve bu yarlık ile hazırlıklarını hızlandıran Hülegü, 1256 yılında kalabalık bir ordu ile Ceyhun’u geçip batıya doğru ilerlemeye başlamıştı. Onun bu harekâtı hem Moğol istilâsının ikinci ve daha kapsamlı aşamasının başlangıcını, hem de İlhanlılar Devleti’nin kuruluşunu sağlıyordu.

Hülegü Han’ın 1256 yılında kalabalık bir ordu ile Ceyhun Nehri’ni geçip Horasan’a girmesiyle Moğol istilâsının ikinci ve daha köklü dönemi başlamış oluyordu. Cengiz, Ögedey ve Göynük zamanlarında Moğollara metbû duruma giren Selçuklu ve Harezmşahlı olmak üzere pek çok ülke artık Hülegü Han’ın emrindeydi. Hülegü, idarî taksimatta kendisine verilen toprakların yerel yöneticilerinden bağlılık almak ve yeni fetihler yapmak amacıyla batıya doğru ilerliyordu.

Hülegü’nun bu güçlü ilerleyişi, önüne gelen tüm devletleri hâkimiyetine katarak devam ediyordu. Bunlar içinde en önemlisi, 20 Aralık 1256 tarihinde teslim alınan Alamut Kalesiydi. Alamut, İsmaîlilerin önemli bir merkeziydi. Tuğrul Bey’in 1055 yılında Bağdat’a girmesi ve Büveyhoğulları’nı tasfiye etmesi ile İslâm dünyasının siyaset merkezinden uzaklaşan Şiîlerin illegal bir örgütlenmesi olan Alamut, pek çok defa Sünnîlerce kuşatılmasına rağmen ortadan kaldırılamamıştı. Şimdi ise İslâmiyet ile hiç alakası olmayan Moğollar tarafından ortadan kaldırılmıştı. Bu da Hülegü’nün ileri harekâtının basit bir istilâdan çok sistematik bir büyüme politikası olduğunun önemli göstergelerindendir.

Hülegü, nihayet coğrafî ve askerî açıdan küçük, ruhanî açıdan büyük bir güç olan Abbasî Halifeliği’nin sınırlarına dayanmıştı. Karşısına çıkan tüm emir ve sultanlara karşı oldukça sert ve acımasız davranan Hülegü Han, Halifeye karşı abisi Mengü’nün de uyarısıyla daha merhametli ve itibarlı bir teslimiyet çağrısında bulundu. Son halife olan el-Mutasım ise makamının ruhanî gücü ile geçmiş hadiselerde olduğu gibi bu taarruzu da atlatabileceğini düşünüyordu. Ama işler onun hesapladığı gibi gelişmedi. Nihayetinde 1258 yılında Hülegü, Bağdat’a girmiş ve bu kadim şehri tahrip ettiği gibi, Abbasî Halifesi’ni de ortadan kaldırmıştır. Böylelikle yeni bir siyasî dönem başlamış oluyordu. İslâm dünyasının siyasî ve ruhanî gücü ortadan kalkarken, Hazar Denizi’nin güney sahilleri hariç, tüm Yakın Doğu coğrafyası tek bir siyasî hâkimiyet altında toplanmış oluyordu. Bu gelişmenin ardından Hülegü, batıya doğru ilerleyişine devam etmiş, Suriye’ye girmiştir. Ancak bu ilerleyişinin son hamleleri olmaktaydı. Çünkü 1260 yılında Ayn-ı Câlut’ta Moğol orduları Memlûk orduları ile karşılaşmış ve yapılan savaşta Hülegü’nün ordusu ilk defa yenilmiş hem de ağır bir yenilgiye uğramıştır. Bu savaş ile de Moğol ilerleyişi durmuş daha batıya geçme imkânı bulamamıştır. Bu savaştan sonra Memlûk-Moğol çatışmaları uzun yıllar daha devam etmiş fakat İlhanlılar, burada lehlerine bir sonuç alamamışlardır. Böylelikle İlhanlıların batı sınırı ana hatları ile bu savaş neticesinde belli olmuştu. Fırat Nehri, iki devlet arasındaki sınırı belirlemiş oluyordu.

Baycu’nun Anadolu İçindeki Yürüyüşü ve Anadolu’dan Gördüğü Tepkiler​

Aras üzerinden Anadolu’ya giren Baycu Noyan, Erzurum’dan Aksaray’a kadar tüm şehirleri tahrip ederek ilerleyişini sürdürmüştü. Hazırlıklarını tamamlayan Selçuklu ordusu da Aksaray’a doğru ilerlemeye başlamıştı. Ramazan’ın 23’ünde 656 senesinde (1256) iki ordu Aksaray önlerinde karşılaşmışlardı. Yapılan savaşta Selçuklu ordusu ağır bir yenilgiye uğramıştı. İzzeddîn Muhammed başta olmak üzere Selçuklu vezir ve komutanlarının büyük bölümü hayatını kaybetti. Bozgun haberi saraya ulaşınca sultan ve hanedan mensupları hazineyi de yanlarına alarak Konya’dan kaçtılar ve Alâiye sarayına sığındılar. Selçuklular Kösedağ’dan daha ağır bir yenilgiye uğramıştı. Geçen on seneyi aşkın sürede Selçukluların devlet mekanizmasında ciddi bir çözülme yaşanmıştı. Bu yenilgi de onun kaçınılmaz sonucuydu. Artık Anadolu’da bir Selçuklu gücünden bahsetmek mümkün değildi. Hanedan mensuplarının tutarsız politikaları ve vezirlerin iktidar çekişmeleri bu yenilgiye rağmen artarak devam edecekti. Bu durum Anadolu’daki kanaat önderlerini de bir yol ayrımına getirmişti. Gerçi Anadolu tasavvufî zümrelerinin Selçuklu muhalefeti daha önceden şekillenmiş bir eğilimdi. Şimdi haklılığı da ispatlanan bu söylem olarak daha da güçlenmeye başlamıştı. Bâbâîler isyanı ile Selçuklu yönetimine karşı tavır alan tasavvufî zümreler artık Selçuklu yönetimini hiç tanımıyorlar, Selçuklularının tabanını oluşturan Türkmen zümrelerinin yeni bir siyasî oluşumu şekillendirmeleri için uğraşıyorlardı. Bu zümrenin başını Ahî Evran ve Sadreddîn Konevî çekmektedir. Mezkûr zevât, artık Selçuklu yönetiminden bir fayda gelmeyeceğini ön görerek Türkmen zümrelerine batıya göçmelerini tavsiye ediyordu. Sadreddîn Konevî gücü olan batıya göçsün diyordu. Bu basit bir kaçıp kurtulma hâli değildi. Batı Anadolu’da Moğol tahakkümünün hissedilmediği, henüz Bizans’ın elinde bulunan toprakları fethederek, buralarda Müslüman Türk kültürünün yaşama imkânını oluşturmaya dönük bir stratejiydi. Gerek Selçuklu gerekse Moğol baskısı altında bunalan Türkmenler, bu stratejiye uygun hareket ettiler ve batı Anadolu’da Türkmen beylikleri bu şekilde oluşmaya başladı.

1243 Kösedağ Savaşı sonrasında Selçukluların çöküş noktasına geldikleri artık herkesin gördüğü açık bir gerçekti. Sonrasının nasıl olacağı ise farklı görüşlerin şekillenmesini beraberinde getirmişti. Anadolu’nun önemli bir çoğunluğu Moğollara karşı mücadele yolunu seçerlerken Mevlânâ Celâleddîn Rûmî daha farklı bir yaklaşım içinde görülmektedir. Mevlânâ, Moğolların Anadolu’ya gelişlerinden itibaren onlara yakın durmuş onlarla sıcak dostluklar kurmuş ve Moğollara karşı başlatılan mücadelenin karşısında yer almıştır. Tarihî kaynaklar Mevlânâ’nın bu davranışlarını açıkça ortaya koymaktadır. Baycu Noyan’nın Anadolu’ya ilk gelişinden vefatına kadar Moğol yöneticileri ile yakınlığını hiç eksiltmemişti. Kendisinden sonra Mevlevîler de her zaman için Moğollara yakın durdular. Bu durum Mevlânâ ve talebelerine karşı bir tepkinin oluşmasını da beraberinde getirmekteydi. Moğol yönetimi Anadolu’da oldukça sert bir tarzı benimsemişti. Bu sert siyaset, Anadolu’da Moğolların hiç sevilmemesini, kabul görmemelerini beraberinde getirmişti. Anadolu’da Moğollara karşı yaşanan sıkıntının temelinde siyasî açıdan görülen iki başlılık, vergi problemi ve de coğrafyanın siyasî hareketliliği yatmaktaydı. Moğollar, Anadolu hariç, zapt etikleri bütün topraklarındaki mevcut devletleri tamamen ortadan kaldırmışlardı. Sadece -birkaç istisnası ile birlikte- Selçuklu Devleti, siyasî varlığını devam ettirebilmişti. Bu durum Anadolu’da yaşanan siyasî gerginliğin de temelini oluşturmuştu. Selçuklu Devleti iyice güçten düşmüştü. Siyasî olarak ayaktaydı ama malî olarak iflas etmişti. İmzalanan antlaşma gereği Selçukluların Moğollara yüklü bir vergi ödemesi gerekiyordu. Hazinesinde bu verginin karşılığı olmayan Selçuklu, ister istemez Türkmenlere yüklenmeye başlamıştı. Türkmenlerin de bu vergiyi ödeyecek gücü yoktu. Kaldı ki bu bedeli ödemek de istemiyorlardı. İşte bu yapılanma Moğollar ile Türkmenleri karşı karşıya getirmeye başlamıştı. Zira devletten alacağı vergiyi tahsil edemeyen Moğol komutanları, Türkmen boylarına yükleniyor onlar üzerinden vergi miktarını karşılamaya çalışıyorlardı. Böylelikle Anadolu Türkmenleri, Moğolların İran ve Azerbaycan’da çoktan silinmiş zalim taraflarını hâlâ görmeye devam ediyorlardı.

Baycu Noyan ve Mevlânâ Celâleddîn Rumî​

Selçuklu ordusu karşısında zafer kazanan Baycu Noyan, Selçuklu Hanedanının da payitahtı terk ettiğini duyunca gayet vakur bir biçimde Konya içlerine doğru ilerlemeye başlamıştı. Bu esnada sultansız kalan ahali aralarında tüm mallarını toplamaya başlamışlardı. Şehirde kalan tek Selçuklu komutanı olan Nizameddîn Ali, bu toplama işini organize etmekteydi. Cuma namazında hutbede, halka, içinde bulunulan durumu ve tek kurtuluş yolunun mallarından vazgeçmek olduğunu anlatan etkileyici bir hutbe okur. Bunun üzerine tüm ahali varını yoğunu getirip Nizâmeddîn Ali’ye verir. Bu şekilde Nizameddîn Ali, dört katır yükü altını götürüp Baycu Noyan’a şehrin affı karşılığında verir. Fahreddîn Ali’nin Batu Han’a gitmesi üzerine, Konya’yı yıkmak için söz veren Baycu Noyan şehir surunun duvarlarını yıkarak sözünü tutmuş olur. Ancak Nizameddîn Ali’nin verdiği bac sadece ahaliyi kapsamaktaydı. Hanedana ait olan Künbed-i Hâne-i Selâtin’i kapsamıyordu. Konya’nın kurtuluşu için uğraşan sadece Nizameddîn Ali değildir. Mevlânâ Celaleddîn Rûmî de Konya’nın tahkim edilmemesi için uğraşmaktaydı. Baycu Noyan komutasında Moğol askerleri, Konya’yı kuşattıklarında, Konya halkı çaresizlik içinde Mevlânâ’ya koştular ve ondan yardım istediler. Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, herkes çaresizlik içinde birbirleriyle helâlleşirken kale kapısından dışarı çıktı. Konya’yı arkasına alacak şekilde bir yüksek yere geldi. Üzerinde yeşil elbiseler vardı. Yüzü örtülüydü. Bu şekilde kuşluk namazına durdu ve uzunca bir süre namaz ile meşgul oldu. İslâm’ı henüz tanımayan Moğol ordusu, bu heybetli velînin vakur duruşundan korktular. Korkularından kurtulmak için Mevlânâ hazretlerine ok atmaya niyetlendiler fakat başarılı olamadılar. Ne kadar uğraşalar da yayı geremiyorlardı. Bunun üzerine manevîyatı bozulan Moğol ordusu, atlarına binerek kaçmak istediler. Fakat bunda da başarılı olamadılar. Atların hiçbiri bir adım bile ileri gitmiyordu. Konya halkı da bu ibretlik olayı kale burçlarından izliyorlardı. Yaşanan bu olay Baycu Noyan’a aktarıldığında çadırından çıktı ve ok ve yay istedi. Mevlânâ’ya doğru ok atmaya başladı her attığı ok kendinsine geri döndü. Üç defa ok attıktan sonra atına atladı ve Mevlânâ’nın üzerine doğru yürümeye çalıştı fakat bunda da başarılı olamadı. Bunun üzerine oldukça hiddetlenen Baycu Noyan atından inerek, yürüyerek Mevlânâ’nın yanına varmak istedi ancak bunda da başarılı olamadı. İki ayağı da bağlanarak olduğu yerde kaldı. Bunun üzerine Mevlânâ’nın manevî gücü olduğunu anladı ve askerlerine, “Bu, gerçekten kutsal bir adam. Her şehirde böyle bir adam olsaydı, bunlar bize asla yenilmezlerdi. Bu adamın gazabına uğramamak lazım.” diyerek şehri muhasara etmekten vazgeçti. Bu, Mevlevîliğin temel kaynaklarından olan Eflâki’nin anlattığı bir menkîbedir.

Konya’nın Moğollar tarafından muhasarası sırasında da bu düşünceyi yansıtan bir vaka yaşanmıştı. Selçuklu ordusu karşısında zafer kazanan Baycu Noyan, Selçuklu Hanedanın da payitahtı terk ettiğini duyunca gayet vakur bir biçimde Konya içlerine doğru ilerlemeye başlamıştı. Bu esnada sultansız kalan ahali aralarında tüm mallarını toplamaya başlamışlardı. Şehirde kalan tek Selçuklu komutanı olan Nizameddin Ali, bu toplama işini organize etmişti. Cuma namazında Hatip de halka, içinde bulunulan durumu ve tek kurtuluş yolunun mallarından vazgeçmek olduğunu anlatan etkileyici bir hutbede bulunur. Bunun üzerine tüm ahali varını yoğunu getirip Nizameddîn Ali’ye verirler. Nizameddîn Ali ise toplanan paraları teslim etmesi için İmam efendiyi görevlendirmişti. İmam, dört katır yükü altını Baycu Noyan’a şehrin affı karşılığı olarak götürür. Fakat Baycu’nun çadırına vardığında Baycu çadırda yoktur. Yasa gereği onu hanımı karşılar ve ona yemek ikram eder; yemekte şarap da vardır. İmam şaraptan içmeyince Baycu’nun hanımı niye içmediğini sorar İmam da “Allah onu haram kıldı.” der. Baycunun hanımı ise “Biz içiyoruz ama!” der. İmam da “Siz kâfirsiniz, içersiniz.” der. Bu cevap üzerine Baycu’nun hanımı, “Allah katında siz mi daha makbûlsünüz yoksa biz mi?” diye sorar. İmam da, “Elbette ki biz.” der. Baycu’nun hanımı tekrardan sorar: “Peki o zaman, Allah niye size değil de bize zafer nasip etti?” İmam tereddütsüz cevap verir: Biz O’nun emirlerine uymaz olduk O’nun yolundan çıktık. O da ceza olarak bizim karşımızda sizi güçlendirdi.” Bu diyalogdan sonra Baycu’nun hanımı, İmam’a saygı duymaya başlamıştır. Sonrasında da Baycu Noyan gelmiş ve emanetleri teslim alıp şehri affetmiştir. Ama bir sorun vardır. Fahreddîn Ali’nin, Batu Han’a gitmesi üzerine Konya’yı yıkmak için söz veren Baycu Noyan diyeti aldık şehri affettik ama şehri yıkmaya yemin ettik onu nasıl hâlledeceğiz diye düşünmeye başlamıştır. İşte bu devrede Mevlânâ devreye girerek, “Şehrin surlarını yık; sözünü tutmuş olursun.” der. Bunun üzerine Baycu’nun askerleri şehir surunun duvarlarını yıkmışlardır. Nizameddîn Ali’nin verdiği bac sadece ahaliyi kapsar hanedana ait olan Künbed-i Hane-i Selâtin’i kapsamaz. Konya’nın muhasarasının anlatıldığı bu imam hikâyesinde bile Moğolların bir ceza olarak güçlendirildiği anlayışı açıkça görülmektedir. İslâm dünyasının gündeminde fazla yer etmeyen Moğollar, XIII. yüzyılda Cengiz ile birlikte Müslümanların gündemine girdiler. Bu tarihlerde yaşanan istilâ süreciyle de paralel olarak, Moğolların kim olduğu nasıl yaşadıkları soruları etrafında fikirler üretilmeye başlanılmıştı. Moğollara ilişkin pek çok yakıştırmanın yapıldığı farklı farklı tanımlamaların geliştirildiği görülmektedir. Bunlar içinde yukarıda zikredilen Mevlânâ’ya ait olan yorumlar ayrı bir kıymete sahiptir. Çünkü Mevlânâ, Moğollara İslâm dünyasındaki pek çok âlim ve sûfîden daha yakındı. Mevlânâ Moğolların ana yurtlarına yakın ve Moğolların yoğun bağlantılarının bulunduğu bir coğrafyaya Belh’e ait bir kişiydi. Moğolları, Ön Asya’daki pek çok kişiden daha iyi tanıyordu bu özelliği ile daha sağlıklı yorumlar yaptığı kuşkusuzdur.

Baycu Noyan'ın Ölümü​

Moğolların dünya üzerinde görülmemiş istilaları kuşkusuz Avrasya üzerindeki tüm milletlere büyük bir korku saldı ve bu coğrafya sathında büyük bir kıyım ve yıkımı da beraberinde getirdi. Bozkırlı konar-göçer bu milletin hoyratlığı elbetteki yerleşik toplumlara nazaran daha fazla olacaktı. Fakat şu da bir gerçekti ki Moğollar bütün Avrasya’ya yakıp yıkmak için yayılmamışlardı. Onlar büyük ticaret yolları üzerine yayılmış güçlü bir imparatorluk kurmayı amaçlıyorlardı. Avrasya’nın büyük bir çoğunluğunu zapt edebilmeleri bu yoldaki ilk adım olmuştu. Atılacak ikinci adım ise hakimiyet kurdukları bu coğrafyada işleyen bir siyasi ve ekonomik düzen kurabilmekti. Bu bağlamda da zapt ettikleri coğrafyaların yerel unsurlarına muhtaçtılar hem yeni geldikleri bu coğrafyaları bilmiyorlardı hem de hakimiyet kurdukları alanlardaki insanlardan daha geri bir kültürü ve birikimi temsil ediyorlardı. Bu bağlamda 1252’de dörde ayrılan Moğol imparatorluğu yerel dört ayrı imparatorluğa ayrılmıştı. Bu çerçevede İslam dünyasının büyük çoğunluğu da Hülegü yönetiminde ki İlhanlılar devletinin hakimiyet alanında kalmıştı. Hülegü’nün baş müşaviri İslam dünyasının büyük filozof ve alimi Nâsüreddîn Tûsî idi. Yine Hülegü’nün yanında İran'ın yerel dinamiklerini temsil eden Cüveynî kardeşler de bulunmaktaydı. Hülegü artık hakimiyet altına aldığı topraklarda huzur ve sûkunet istiyordu bu gaye ile de çalışmalarına başlamıştı. Bizzat kendisinin yakıp yıktığı Bağdat’ı birkaç yıl içinde Cüveynî yönetiminde imara başlamıştı. İşte tam da bu koşullar içinde Hülegü öncesi Cengiz yayılmacılığını temsil eden kadrolarla da sorunlar yaşamakta ve bunları tasfiye etmeye başlamaktaydı. Bu tasfiye sürecinde Anadolu’dan hakkında çok fazla şikayet gelen Baycu Noyan yaptığı keyfi zulümlerin ve baskıların cezası olarak bizzat Hülegü tarafından 1260 yılında öldürüldü.
 
Bunlar da ilginizi çekebilir...
Azazil kimdir?
  • Ugur
  • Ugur,
  • Biyografiler
  • 0    137
Sarı Çizmeli Mehmet Ağa Kimdir?
  • Ugur
  • Ugur,
  • Biyografiler
  • 0    287
Pomaklar Kimdir?
  • Ugur
  • Ugur,
  • Ansiklopedi
  • 0    417
Geri