Ansiklopedi Paralaks Nedir?

Paralaks, uzaydaki gökcisimlerinin Dünya'dan uzaklıklarını belirlemek için kullanılan matematiksel bir yöntemdir. Üçgenlerin düzlem geometride (Öklidyen geometride) bilinen bazı özelliklerinden yararlanır. Eğer bir üçgenin, bir kenarının uzunluğu ve herhangi iki açısı biliniyorsa, diğer kenarlarının uzunlukları da hesaplanabilir. Bu yöntem ile gökcisimlerinin uzaklıklarını hesaplamak için aralarındaki mesafe bilinen iki nokta belirlenir ve bu noktalardan uzaklığı hesaplanmaya çalışılan gökcisminin görülme açısı ölçülür. Daha sonra bu veriler kullanılarak mesafe hesaplanır. Örneğin paralaks yöntemi ile Ay'ın Dünya'ya olan uzaklığını hesaplamak için iki farklı şehirdeki teleskoplar kullanılabilir. Şehirlerin arasındaki mesafe biliniyorsa, Ay'ın bu şehirlerden görülme açılarını ölçmek mesafeyi hesaplamak için yeterlidir.

Bu yöntem ile anlamlı bir sonuç elde edilebilmesi için ölçülen açılar arasında bir fark olması gerekir. Gerçi fark her zaman vardır ancak gökcismi çok uzaksa ölçüm aletleri ile belirlenemeyecek kadar küçük olabilir. Ölçülen açılar arasındaki farkın mümkün olduğu kadar büyük olması için ölçüm yapılan noktalar da birbirinden mümkün olduğu kadar uzak olmalıdır. Bazı durumlarda -örneğin Ay'ın Dünya'ya olan mesafesini ölçmek için- yer yüzeyinde birbirine zıt konumda bulunan iki şehirdeki teleskopları kullanarak eş zamanlı iki ölçüm yapmak yeterli olabilir. Ancak daha uzak gökcisimleri için böyle ölçümler yapmak yeterli değildir. Bu durumda ölçümleri eş zamanlı yapmak yerine, Dünya'nın hareketinden yararlanarak ölçüm yapılan noktalar arasındaki mesafe artırılabilir. Örneğin açı ölçümleri Dünya, Güneş'in etrafındaki yörüngesinin iki zıt kutbundayken yapılabilir. Böylece ölçülen açılar arasında daha anlamlı bir fark olur ve hem yapılan uzaklık hesabının kesinliği artar hem de yöntem görece daha uzak gökcisimleri için de kullanılabilir. Fakat bazı gökcisimleri o kadar uzaktır ki açı ölçümleri nasıl yapılırsa yapılısın uzaklığı hesaplamakta kullanılabilecek anlamlı veriler elde etmek imkânsız olabilir. Böyle durumlarda gökcisimlerinin Dünya'dan olan uzaklıklarını ölçmek için başka yöntemler -örneğin Doppler kaymasını ölçmek- kullanılır.