Ansiklopedi Konsolosluk ve Başkonsolosluk Nedir?

Konsolosluk, yabancı ülkelerde, ülkesinin ticarî menfaatlerini koruyan ve diplomatik olmayan çeşitli resmî görevleri yerine getiren resmî dairelere verilen isim. Bazı durumlarda konsolosluk memurları ve konsoloslar temsil ettikleri ülkenin vatandaşı olmayabilir. Konsolosluk idarecilerinin unvanları ülkeden ülkeye değişir.



Uluslararası hukukta bir devletin, diğer devletlerde konsolosluk açma mecburiyeti yoktur. Konsolosluk yetkilileri, görevli gittikleri devletin izni olmadan o ülkede faaliyette bulunamazlar. Bu müsaade konsolosluğun bulunduğu ülke tarafından yazılı bir belge halinde verilir ve herhangi bir zamanda herhangi bir sebeple iptal edilebilir.

Konsolosluk görevlileri, diplomatik temsilci değildirler. Diplomatik görev verilenler ve gittiği devlet tarafından bu sıfatla kabul edilenler haricindeki konsolosluk görevlileri, diplomatik ayrıcalıklar ve muafiyetlere sahip değildirler. Fakat resmî görevlerini yerine getirirken birçok bürokratik formalitelerde ve hatta adlî kovuşturmalarda konsolosluk görevlilerine bazı ayrıcalıklar tanınmaktadır. Konsolosluk binaları ve arşivlerinin dokunulmazlığı vardır.

Konsolosluğun görevleri​

Konsoloslukların görevleri, antlaşmalar ve nizamnamelerle tespit edilmiştir. Genellikle, ticari ve sınaî alanda ülkesinin çıkarlarını gözetmek, vatandaşların haklarının korunması, seyrüsefer kontrolü, noterlik gibi görevleri vardır. Yurtdışındaki Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının konsolosluk işlerinden Dışişleri Bakanlığı'na bağlı Konsolosluk İşleri Genel Müdürlüğü (KOGM) sorumludur.

Başkonsolosluk​

Başkonsolosluklar genellikle büyük şehirlerde yer alır ve büyük ve önemli konsolosluklardır. Başkonsolosluklar bulundukları ülkelerde uluslararası ilişkilerin kurulması ve kendi ülkesi ile bulunduğu ülke arasındaki bağın güçlendirilmesi görevini üstlenir. En üst dereceli konsolosa başkonsolos adı verilir. Kişiler yabancı bir ülkede bulundukları sırada yaşadıkları yasal, suç oluşturan ya da doğal afet gibi durumlarda bulundukları ülkedeki kendi başkonsolosluklarına başvururlar. Görevin detayı ne olursa olsun bir konsolosluk her zaman iki ülke arasındaki uyumun ve düzenin sağlanması ve sürdürülmesi olacaktır. Bu bazen mikro bazen makro boyutlara ulaşabilir. Bir kişinin en şahsi ihtiyacına yönelik olacağı gibi bir takım sistematik ve uzun zamandır süregelen sorunların ortadan kaldırılmasına ilişkin çalışmalar da başkonsolosluklar tarafından masaya yatırılır.

Başkonsolos​

Başkonsolosluktaki en yetkili memurdur. Osmanlı Devleti döneminde bu makamın adı başşehbender olarak kullanılmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti'nin başkonsolosları Dışişleri Bakanlığı kariyer memurları arasından tayin edilir. Dışişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında 07.07.2010 tarih ve 6004 sayılı Kanun'un 12. maddesi "Birinci Sınıf Başkonsolos" ve "Başkonsolos"u, Başkonsoloslukların; "Konsolos"u Konsoloslukların; "Muavin Konsolos"u ise Muavin Konsoloslukların "en yüksek amiri" şeklinde tanımlar.

Aynı madde, "Birinci Sınıf Başkonsolos" unvanını ise "1. derece kadroyu en az üç yıl önce almış ve merkezde en az Daire Başkanlığı, Bakan veya Müsteşar Özel Müşavirliği görevlerini iki sene başarı ile yapmış meslek memurlarından Konsolosluk Şefi olarak görevli veya görevlendirilecek olanlara Bakanlık Komisyonunun teklifiyle Bakan tarafından verilebilir. Daha önce Büyükelçi ve Elçi-Müsteşar unvanı almış olanlar Konsolosluk Şefi olarak atandıklarında Birinci Sınıf Başkonsolos unvanını taşırlar" olarak niteler.

Büyükelçi​

Büyükelçi, eski tabirle "sefir-i kebir" ya da yalnızca sefir, bir ülkenin başka bir ülkedeki en üst düzey temsilcisi olan diplomat'tır. Büyükelçiler, görevli bulundukları ülkede, vatandaşı oldukları ülkenin devlet başkanı'nı temsil eder. Kadın büyükelçiler ve büyükelçilerin eşleri için ise sefire tabiri Osmanlı Devleti döneminde kullanılmıştır.

Büyükelçiler, temsil ettikleri ülke devlet bașkanının imzasını tașıyan bir "güven mektubu"nu (İtimatname) atandıkları ülke devlet başkanına özel bir törenle arz eder ve ancak bu törenden sonra resmen göreve başlamış kabul olunurlar. Demokrasilerde büyükelçiler ülkelerinde sorumlu hükûmet tarafından atansa da, devlet başkanının kişisel temsilcisi olduklarından, hükûmetler bu atamaları gerçekleştirmeden önce, sembolik yetkili devlet başkanlarından dahi ön onay almaya gerek duyarlar. Büyükelçi atamalarında, temsilcinin görev yapacağı ülke(ler) hükümet(ler)inden de diplomasi dilinde "agreman" denilen ön onay alınır. Devletler, diplomatik ilişkide bulundukları her ülkeye mukim bir büyükelçi göndermeyebilirler. Onun yerine bir ülkede mukim olan büyükelçi çevre ülkelerden bazıları nezdinde de akredite olunabilir.
Büyükelçinin temsil işlevi dışındaki başlıca görevi, ülkesi ile nezdinde görevli bulunduğu ülke(ler) arasında siyasi, askeri, ekonomik, toplumsal, kültürel vb. ilişkileri geliştirmeye çalıșmaktır.

Görev süresi sona eren bir büyükelçi, yine kendi devlet başkanının imzasını taşıyan, görevli bulunduğu ülke(ler) devlet başkan(lar)ına muhatap bir mektup ile geri çağrılır. Uygulamada, bu mektup, genellikle, görev yerine yeni gelen büyükelçi tarafından, kendi güven mektubu ile birlikte, nezdine atanılan devlet başkanına takdim olunur.

Diplomat​

Diplomat, dış politikayla uğraşan ve ülkesini yurtdışında temsil etmekle görevlendirilen kimsedir. Vatandaşlarının haklarına ve çıkarlarına uygun olarak yabancı devletler ve uluslararası kuruluşlarla ilişkileri yürütmek üzere Dışişleri Bakanlıklarına bağlı olarak atanan kişidir.

Uygulanan uluslararası hukukta kavram olarak, dokunulmazlıklar ile ayrıcalıklar arasında bir ayrıma gidilmektedir. Dokunulmazlık kavramı genel yasalardan bağışık tutulmayı değil, fakat yargılama ve icra yollarının uygulamasından bağışık tutulmayı belirtmektedir. Buna karşılık ayrıcalık kavramı kabul eden devletin kimi yasalarının özünden bağışık tutulmayı, bunların özünün uygulanmamasını ifade eder. Diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıkları, 1. Diplomasi Temsilciliği Bakımından, 2. Diplomasi Temsilcilikleri ve Görevlileri bakımından olmak üzere iki kısma ayırabiliriz.

• Diplomasi Temsilciliği Bakımından ayrıcalık ve bağışıklıklar şunlardır:
• Elçilik binasının ve Araçlarının Dokunulmazlığı
• Elçilik Arşivlerinin Dokunulmazlığı
• Elçiliğin Haberleşme Serbestliği
• Elçiliğin Vergi Ayrıcalığı
• Elçiliğin Gümrük Ayrıcalığı

Diplomasi Temsilcileri ve Görevlileri Bakımından ayrıcalık ve bağışıklıklar ise,

• Kişi ve Aile Bireyleri Dokunulmazlığı
• Konut Dokunulmazlığı
• Yargı Dokunulmazlığı ya da Bağışıklığı
• Vergi Ayrıcalığı
• Gümrük Ayrıcalığı