Ansiklopedi Sarıç Burnu Muharebesi

Sarıç Burnu Muharebesi veya Balıklava Muharebesi, I. Dünya Savaşı esnasında Sarıç Burnu açıklarında gerçekleşen bir deniz muharebesidir.

15 Kasım 1914'te denize açılan Rus Karadeniz Filosu, 17 Kasım'da Trabzon'u bombalamıştı. Rus saldırısının ardından Amiral Souchon komutasındaki Osmanlı muharebe kruvazörü Yavuz Sultan Selim ve hafif kruvazör Midilli Rusları karşılamak üzere İstanbul'dan yola çıktı. Souchon'un İstanbul'dan ayrıldığı haberini alan Rus amiral Andrei Eberhardt, çatışma için hazırlanmaya başladı. 18 Kasım'da Alman Amiral Wilhelm Souchon komutası altındaki iki Osmanlı gemisi, Trabzon bombardımanından dönen Amiral Andrei Eberhardt komutasındaki Yevstafi ile İoann Zlatoust, Panteleimon, Tri Sviatitelia, Rostislav zırhlıları; üç kruvazör; yedi muhrip ve altı torpido botundan oluşan Rus filosu ile Kırım'daki Sarıç Burnu'nun 17 deniz mili (31 km; 20 mil) açığında karşılaştı. On dört dakika süren ana muharebe sonucunda iki tarafın da birer gemisinde hafif hasar oluştu; Rus filosunda isabet alan Yevstafi mürettebatında 34 ölü, 24 yaralı varken, Yavuz mürettebatından 13 denizci ölmüş, üç denizci yaralanmıştı. Souchon çatışmayı kesip ayrıldı, Rus kuvveti ise Osmanlı gemilerini takip etmekte başarısız oldu. Sarıç Burnu Muharebesi, I. Dünya Savaşı'nda zırhlılar arasında gerçekleşen ilk çatışmaydı.

Arka plan​

Alman Akdeniz Tümeni'ni oluşturan Moltke sınıfı muharebe kruvazörü SMS Goeben ve Magdeburg sınıfı hafif kruvazör SMS Breslau, I. Dünya Savaşı'nın savaşın başlaması ile Akdeniz'de sıkışmış, Birleşik Krallık ve Fransız gemilerinden kaçarak İstanbul'a gelmişti. Gemilerin İstanbul'a demirlemeleri Rusya, Fransa ve özellikle de Birleşik Krallık'ın protestolarına neden oldu. Osmanlı İmparatorluğu savaşta hâlâ tarafsızdı ve uluslararası anlaşmalar gereği Alman gemilerinin boğazlardan geçişini önlemekle yükümlüydü. Bu sorunun etrafından dolanmak üzere Alman büyükelçisinin önerisiyle gemilerin Türk donanmasına katılması kararlaştırıldı. Protestolara cevap olarak söz konusu iki geminin parası peşin olarak ödenmiş olduğu halde Britanya hükâmetince el konulan Reşadiye ve Sultan Osman-ı Evvel yerine Almanlardan satın alınmış olduğu, gemiler için 500.000 altın lira ödendiği ve isimlerinin Yavuz ve Midilli olarak değiştirilerek Osmanlı Donanması'na dahil edildiği bildirildi. 16 Ağustos'ta gemilerin resmî devir töreni yapıldı ve Alman bayrakları indirilerek direklere Osmanlı bayrağı çekildi. Bahriye nazırı tarafından Osmanlı donanmasına kabul edilen gemilerin Alman mürettebatına, ertesi gün fes dağıtıldı. Ancak Amiral Wilhelm Souchon halen gemilerin kumandanıydı, Alman mürettebat ise yerinde idi.

Amiral Souchon, İmparator II. Wilhelm'den aldığı talimatla 14 Eylül 1914 tarihinden itibaren Osmanlı donanmasının tatbikat için Karadeniz'e açılması yönünde çaba harcamaya başladı. 9 Eylül'de Souchon, Donanma Birinci Komutanlığına atandı. Souchon'un ataması ile Osmanlı donanması Alman etkisine girdi. Süregelen Rus ve Fransız diplomasisi Osmanlı İmparatorluğunu savaşın dışında kalmaya ikna etse de, 27 Ekim 1914 günü Amiral Souchon komutasında Goeben, Breslau ve dokuz Osmanlı savaş gemisinden oluşan bir filo Karadeniz'e açıldı. Karadeniz Baskını olarak adlandırılan bu harekâtta filo, 29 Ekim 1914 sabahı Rus liman ve gemileriyle temas kurdu. Odessa, Sivastopol, Novorossiysk ve Kefe (Feodosya) limanlarını bombaladı. Bir mayın gemisi ve on beş askeri nakliye gemisi batırılıp bir torpido botuna ağır hasar verilirken bir kömür gemisi, 3'ü subay 75 personeliyle esir alındı. Novorossiysk'de buğday silolarıyla elli petrol deposu tahrip edildi. Bu gelişmeler bir dönüm noktası oldu ve 2 Kasım'da Rusya, 5 Kasım'da Birleşik Krallık, Osmanlı İmparatorluğu'na karşı savaş ilan etti. 5 Kasım'da Rus muhripleri Grevnı, Pronzitelnı ve Derzki, İstanbul Boğazı önlerini mayınladı. 6 Kasım'da Rostislav, Kagul ve altı muhrip Zonguldak'ı bombalamasının yanı sıra buharlı gemi Beyköz ile Dauphin ve Eule romörklarına zarar verdi. Ardından dört Türk gemisini; Nikna, Bahriye Amer, Bezm-i Alem ve Mithat Paşa'yı batırdı. 7 Kasım'da Midilli Poti'yi bombalarken, 14 Kasım'da bir Rus denizaltısı Trabzon'u top atışına tuttu.

Muharebe​

Rus Karadeniz Filosu, 15 Kasım'da öğle vakti denize açılmış ve 17 Kasım 07.00'de, Osmanlıların Kafkasya Cephesi'ni desteklemek için kullandığı ana liman olan Trabzon'u bombalamıştı. Şehirdeki Britanyalı bir gözlemciye göre liman; vinçler, askerî mavnalar ve savaş malzemeleri önemli hasar gördü. Rus saldırısının ardından Amiral Souchon komutasındaki Osmanlı muharebe kruvazörü Yavuz Sultan Selim ve hafif kruvazör Midilli Rusları karşılamak üzere İstanbul'dan saat 13.00'te yola çıktı. İki geminin de mürettebatı Alman ve Türklerden oluşmaktaydı. Souchon'un İstanbul'dan ayrıldığı haberini alan Rus amiral Andrei Eberhardt, çatışma için hazırlanmaya başladı.

18 Kasım sabahı Rus filosu Sivastopol'e dönüş yolunda, kuzeye doğru bir rota izliyordu. Yoğun sis açılmaya başlamış, görüş mesafesi artıyordu. Rus gücü Koramiral Andrei Eberhardt komutasındaki bayrak gemisi Yevstafi ile İoann Zlatoust, Panteleimon, Tri Sviatitelia, Rostislav zırhlıları; Kagul, Pamiat Merkuriia, Almaz kruvazörleri; Gnevnı, Bespokoynı, Pronzitelnı, Leytenant Şestakov, Kapitan-leytenant Baranov, Leytenant Zatsaryonni, Kapitan Saken muhripleri ve Jutki, Jivoi, Jarki, Jivuçi, Zvonki, Zorki torpido botlarından oluşuyordu. Rusların düzeni önde Almaz ve kruvazörler, 7.000 yard gerisinde zırhlılar ve onların ardında diğer gemilerden oluşuyordu. Zorki pervane sorunu nedeniyle geride kalmış, Jivoi yardımına gitmişti. Yavuz ve Midilli, Rus Karadeniz Filosu'yla Kırım'daki Sarıç Burnu'nun 17 deniz mili (31 km; 20 mil) açığında karşılaştılar. Saat 11.40'ta Almaz, batıda duman gördüğünü raporladı. Eberhardt fizilimi sıkılaştırdı ve küçük gemilerini geriye aldı. 12.05'te Midilli de Almaz'ı görmüştü. Souchon Yavuz'u tam yola çıkarttı, Rus kruvazörleri ise kendi zırhlılarının arkasına geçtiler.

Rus Karadeniz Filosu, 1905 Rus-Japon Savaşı'nın deneyimiyle savaştan önce birçok geminin ateşinin bir ana gemi tarafından yönlendirilerek tek bir düşman üzerine yoğunlaştırılmasına dayanan bir savaş taktiği geliştirmiş e Karadeniz'de bu konuda eğitim yapmıştı. Eberhardt bu taktikle öndeki üç zırhlısını İoann İoann Zlatoust'ta yer alan merkezi ateş idare sistemi kullanarak Yavuz'a odaklamayı hedefliyordu ancak İoann Zlatoust'un geride kalarak Yavuz'un mesafesini tespit edememesi ve filonun mevcut rotasının Yavuz'un T geçişi yapmasına, Yevstafi'i tüm gücüyle vurmasına ve diğer Rus gemilerinin çatışamaya girememesine olanak sağlaması yüzünden rota değiştirmek zorunda kaldı. Osmanlı gemilerinin tam rotasından emin olamayan Eberhardt, gemilerinin maksimum hızına yakın olan 14 deniz mili hıza çıkarak 90 derece güneybatıya dönme emri verdi. Rus zırhlıları 12.19'da dönüşe başladılar. Souchon da birkaç dakika sonra bu manevraya cevap vererek güneye döndü ve Eberhardt'ın hattının 9.000 metre batısında, Rusların biraz gerisinde ve yavaşça yaklaşan bir rotaya koydu. Filoyla beraber ilerleyen Rus kruvazör ve muhripleri, Osmanlı gemilerinin atış menzili dışında kalarak muharebeye katılmadılar.

Çatışmanın en başında İoann Zlatoust'ta yer alan ve Yevstafi ile Panteleimon'ın toplarını da kumanda eden ateş idare sistemleri arızalandı. Gemiler sisli hava ve dumanın da etkisiyle farklı mesafe ölçümleri yapıyordu. Daha fazla beklemek istemeyen Eberhardt, saat 12.24'te Yevstafi'e diğer gemilerden bağımsız olarak çatışmaya girmesini emretti. Yavuz Sultan Selim ile Yevstafi böylece on dört dakika sürecek bir çatışmaya giriştiler. Yevstafi'in 7.700 yard (7.000 m) mesafeden attığı ilk 12 inçlik (300 mm) salvodan bir mermi Yavuz'un 150 mm'lik toplarından birine isabet etti. İsabet sonucu topun zırhlı kazamatı kısmen delindi ve atışa hazır bekletilen mühimmat alev aldı, toplam 13 mürettebat öldü, üç mürettebat ise yaralandı. Osmanlı gemilerinin muharebedeki kaybı bu top ve mürettebatından ibaret olacaktı.

İsabet sonucunda Yavuz'un ikincil bataryası bir süre çatışma dışı kaldı. Bu kritik isabetin haberi kumanda kulesine ulaştığında Souchon geri çekilme kararı vermişti. Hasarın kontrol altına alındığı haberi ulaştığında Yavuz Rus gemilerinden tam hız uzaklaşır durumdaydı.[a] 12.33'te Eberhardt en hızlı muhripleri Gnevnı, Bespokoinı ve Pronzitelnı'a torpido saldırısı yapmalarını emretti.

Saat 12.26'da Yavuz, ateşe karşılık verdi. Yavuz'un ilk salvosu 200 yard (180 m) uzun olmasına rağmen mermilerden biri Yevstafi'i orta bacasından vurdu ve bu mermi, bacadan geçip ateş idare telsizinin antenini parçaladı. Telsiz bağlantısını kaybeden Yevstafi, İoann Zlatoust'un hatalı menzil ölçümünü düzeltemeyince filonun geri kalanı ya hatalı atış komutlarını kullandılar ya da Yavuz'u hiç göremediler ve hiçbir isabet kaydedemediler. Sonunda Yevstafi doğru mesafe ölçümü yaparak Yavuz'a atışlarını daha isabetli hale getirmeye başladı. Yavuz'un üçüncü salvosu Yevstafi'nin ön ve orta 6 inçlik toplarına isabet etti ve geminin ortasında ciddi bir yangına sebep oldu. Mermilerden ikincisi kazamat zırhını delerek subay yemekhanesi içinde patlamış, şarapnelin bir kısmı aşağıdaki kazan dairesine ulaşmıştı. Diğer Rus gemileri Yavuz'un atışlarını geminin aldığı isabetler olarak yorumluyor, önemli hasar verdiklerini düşünüyordu. Saat 12.29'da Yavuz batıya rota değiştirince bu düşünceleri güçlendi. 12.35'te Yavuz, Yevstafi'in çok yakına son bir mermi daha isabet ettirdi. Merminin şarapneli, geminin teknesinin zırhsız olan bu kısmında büyük şarapnel hasarı verdi ve revirin uzunlamasına bölmesini parçaladı. Tümamiral Wilhelm Souchon 14 dakikalık muharebenin ardından temas kesmeye karar verdi. 12.39 itibarıyla Yavuz gözden kaybolmuştu. Üç muhrip de daha sonra Yavuz'u bulamayarak geri döndü.

Daha geride Tri Sviatitelia ve Rostislav, Midilli ile çatışmaya girmiş ancak Osmanlı kruvazörü sisin içine girerek izini kaybettirmişti.

Yavuz muharebede on ikisi Ruslarla paralel ilerlediği esnada, yedisi ise döndükten sonra toplam 19 adet 28 cm'lik mermi ateşledi. Bu mermilerden üçü doğrudan isabet ederken biri çok yakına düştü ve mermiler toplam 34 Rus mürettebatı öldürirken 24'ünü yaraladı. Yevstafi'nin ateşlediği 2 adet 12 inç (300 mm), 14 adet 8 inç (200 mm) ve 19 adet 6 inç (150 mm) mermiden biri Yavuz'a isabet etti. İoann Zlatoust altı, Sviatitelia ise 12 adet 12 inç (300 mm) mermi ateşledi ancak hiçbiri hedefini vuramadı. Panteleimon görüş şartları sebebiyle hiç ateş etmedi. Rostislav, Midilli'ye iki adet 10 inç (250 mm) ve altı adet 6 inç (150 mm) mermi atarken Sviatitelia da 6 inç (150 mm) toplarıyla ateş etti; ancak hafif kruvazör hiçbir isabet almadı.

Sonuçlar​

Muharebe sonunda Yevstafi'de 34 ölü, 24 yaralı vardı; geminin tamiri bir ay sürdü. Yavuz'da 13 ölü ve 3 yaralı vardı, üç hafta sonra tekrar denize açıldı. Diğer gemilerde ölü veya yaralı yoktu. Yavuz'a isabet eden mermi geminin ateş açmasından hemen önce sancak tarafındaki üçüncü kazamata isabet etmişti. Merminin isabeti, geminin kendi topları tam o esnada ateş etmeye başladığı için hemen fark edilmedi. Yevstafi'bin 12 inç (300 mm) çapındaki mermisi 150 mm kalınlığındaki kazamat zırhını ucu ucuna delmiş, şarapneli ise torpido ağlarını parçalamıştı. İsabet sonucu kazamatın kullanıma hazır tuttuğu üç 150 mm'lik tahrip mermisi patlamış, 150 mm'lik topların sevk barutlarından da 16'sı yanmıştı. Barut gazı top güvertesinde bir metrekarelik bir delik açmıştı. Patlayan 150 mm'lik mermiler güverteye şarapnel saçmıştı; zırh delici mermiler ise hasar görmesine rağmen patlamamıştı. Sevk barutunun alevi üçüncü ve dördüncü cephanelik asansörlerinden geçmiş ancak buradaki mermi ve barutlar sağlam kalmıştı. İsabet alan üçüncü kazamattın mürettebatı yanmış veya parçalanmıştı. Daha sonra gemideki kullanıma hazır cephane miktarı azaltıldı.

Sarıç Burnu Muharebesi, I. Dünya Savaşı'nda zırhlılar arasındaki ilk çatışmaydı. Souchon, daha üstün gemilere sahip olduğu ve daha çok hasara yol açtığı halde çatışmayı neden bıraktığını hiçbir zaman açıklamadı. Souchon'un geri çekilmesine rağmen Eberhardt çatışma sonrasında birçok eleştiri aldı. Donanma komuta kademesi, Sarıç Burnu Muharebesi'nin sonuçsuz kapanmasını Eberhardt'ın fazla temkinli olmasına bağladı, amiralin Yevstafi tamir edilene dek yeniden denize açılmamasını buna kanıt olarak gördüler. İlerleyen aylarda Rus ve Osmanlı kuvvetleri arasında çatışmalar devam etti.

Notlar​

(a) Alman/Türk kaynakları Rusların çatışmadan çekildiğini yazmaktadır.
(b) Alman donanması topların çapını santimetre olarak belirtmektedir. Toplar gerçekte 283 mm çapındadır.

Yevstafi Zırhlısı​

Yevstafi (Rusça: Евстафий), Rusya İmparatorluk Donanması'nın Karadeniz Filosu'nda görevli bir ön-dretnot muharebe gemisiydi. I. Dünya Savaşı'ndan önce üretilen gemi, 1905'teki Rusya-Japonya savaşından alınan derslere göre değişikliklere uğramasından dolayı gecikmiştir. Karadeniz filosunun amiral gemisidir.

O ve kardeş gemisi Ioann Zlatous I. Dünya savaşı başladığında, Karadeniz donanmasının en modern gemileriydiler ve dretnotlar hizmete girmeden önce filonun çekirdeğini oluşturdular. 1914 sonlarında, Rusya'nın Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilanından kısa süre önce, Alman muhabere gemisi SMS Goben'i Sarıç Burnu Muharebesi'nde geri çekilmeye zorlamıştır. 1915 başlarında İstanbul boğazı istihkamlarını birçok kez bombalamış, bir keresinde Goeben tarafından saldırıya uğrayıp diğer Rus öncü-dretnotlar ile Goben'i geri çekilmeye zorlamıştır. 1915 sonlarında ilk dretnot göreve başladığında ikincil görevler almaya başlamış ve 1918 yılında Sivastopol'de yedeğe alınır.

Yevstafi, Almanlar Mayıs 1918'da şehri aldıklarında ele geçirildi ve 1918 kasımında ateşkes imzalandıktan sonra Müttefiklere teslim edildi. İngilizler 1919'da Sivastopol'den çekilirken, Bolşeviklerin ilerlemesini önlemek ve geminin Beyaz Ordu'ya karşı kullanımını engellemek amacı ile motorlarını tahrip etmişlerdir. Beyazlar 1920 yılında Kırım'ı boşalttılar ve gemi bir kez daha terk edildi, 1922-1923 Sovyetler tarafından hurdaya çıkarıldı.

Goben ile çatışması​

5 Kasım 1914'te, Yalta yakınlarında, Rus Karadeniz Filosu'na ait bir grup gemi (beş savaş gemisi, 3 kruvazör ve 12 destroyer) Yevstafi önderliğinde bir anda Alman savaş kruvazörü Goeben ve eşlik eden hafif zırhlısı Breslau ile karşılaşır. Çatışma 7 – 10 km uzaklıktan 15 dakikadan daha kısa sürer. Yevstafi attığı 12 inçlik ilk salvodan bir mermi Goben'in 15 cm'lik toplarından birine isabet etti. İsabet sonucu topun zırhlı kazamatı kısmen delindi ve atışa hazır bekletilen mühimmat alev aldı, toplam 13 mürettebat öldü, üç mürettebat ise yaralandı. Görüş şartlarının olumsuzluğu ve Rus savaş gemilerinin organizasyon bozukluğu sayesinde Goben ve Breslau kurtulabilmiştir.