Biyografi Mehmet Kaplan (1915-1986)

Mehmet Kaplan, (5 Mart 1915, Sivrihisar - 23 Ocak 1986, İstanbul), Türk edebiyat kuramcısı, eleştirmen, edebiyat tarihçisi, yazar.

Yaşamı​

1915'te Eskişehir Sivrihisar'da dünyaya geldi. Çocukluk yıllarında tren garında seyyar satıcılık yaptı. 1939 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk dili ve edebiyatı bölümünden "Emir Sultan" üzerine hazırladığı lisans tezi ile mezun oldu. Aynı yıl Ord. Prof. Dr. Mehmet Fuad Köprülü tarafından asistan namzedi olarak mezun olduğu bölüme alındı. İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu ve Edebiyat Fakültesi'ndeki eğitiminde Köprülü dışında Ali Nihad Tarlan ve Reşit Rahmeti Arat etkilenerek onların profillerini devam ettirme eğiliminde oldu. Ancak fakülteye Maârif Vekaleti tarafından profesör olarak atanan Ahmet Hamdi Tanpınar'ı kültür, sanat ve şahsiyetiyle daha çok beğeniyordu. Tanpınar onun kariyerinde etkili bir isim oldu ve zamanla dost oldular. Köprülü, siyasette devam edince kendisi de Ahmet Hamdi Tanpınar yönetimindeki "Tanzimat sonrası Türk edebiyatı" kürsüsüne katıldı. Tanpınar'ın asistanlığında bulunarak Namık Kemâl'e dair yazdığı monografi ile 1942'de Türk edebiyatı dalında Ali Nihat Tarlan sonrasında ikinci, yeni Türk edebiyatı dalında ise doktorasını tamamlayan ilk kişi oldu. Bu tezi, "Namık Kemal: Hayatı ve Eserleri" başlığıyla kitap olarak da yayınlandı. 1958'de Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde kurucu dekan olarak 2 yıl görev yaptı ve burada Türk dili ve edebiyatı bölümünü kurdu, 1960'ta İstanbul'a döndü. 1962'ye kadar Tanpınar'la beraber çalıştı. Tevfik Fikret hakkındaki tezi ile 1946'da doçent, 1952'de ise "Şiir Tahlilleri" başlıklı çalışmasıyla 37 yaşında profesör oldu. Aynı zamanda Kültür ve Milli Eğitim Bakanlığı komisyonlarında görev aldı.

1963'te Tanpınar'ın ölümünden sonra onun bütün şiirlerini psikolojik yöntemlerle incelediği "Tanpınar'ın Şiir Dünyası" başlıklı eserini yayımladı. 1965'te "Cumhuriyet Devri Türk Şiiri" olarak da bilinen Şiir Tahlilleri"nin ikinci cildini, 1967'de çeşitli konulardaki denemelerinden oluşan "Nesillerin Ruhu"nu, 1969'da "Büyük Türkiye Rüyası"nı, 1979'da "Hikâye Tahlilleri"ni ve 1981'de "Tip Tahlilleri"ni yayınladı. 20'ye yakın öğrenciye doktora hocalığı yaptırdı. Abdullah Uçman'a göre fakültenin altın çağında en önde gelen hocalarındandı. İnci Enginün ve Zeynep Kerman gibi isimler onun asistanlarıydı.

Kaplan bir yazısında Fransız filozof Alain'nden "mürşidim" şeklinde bahsetmektedir. Ondan K. Domaniç imzasıyla tercümeler yaparak yabancı dilini geliştirmiştir. Uçman'a göre Kaplan, yazarken düşünenlerdendir ve bu nedenle az sayıda eser vermiştir. Düşünsel makalelerinde kültür meselesi önemli bir yer tutmaktadır. 100'e yakın kitaplara girmemiş fikri yazıları bulunmaktadır. Bu yazıları ağırlıkla folkloriktir. Fikri hayatında Ziya Gökalp, Ahmet Hamdi Tanpınar, Mümtaz Turhan ve Nurettin Topçu'dan etkilenmiştir. Uçman'a göre Yahya Kemal ve Tanpınar çizgisini devam ettiren bir isimdir. Metin tahlili metodunu ilk kullanan edebiyat kuramcısıdır.

Eserleri​

• Tevfik Fikret (1946)
• Namık Kemal Hayatı ve Eserleri (1948)
• Tanpınar'ın Şiir Dünyası (1964)
• Cumhuriyet Devri Türk Şiiri (1965)
• Nesillerin Ruhu (1967)
• Büyük Türkiye Rüyası(1969)
• Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar (1976)
• Oğuz Kağan Destanı (1979)
• Kültür ve Dil (1982)
• Yahya Kemal (1982)

Akademik tezler​

• Travay: Eşrefoğlu Rumi, Hayatı ve Eserleri, 1937
• Lisans Tezi: Emir Sultan, 1939
• Doktora Tezi: Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri, 1942
• Doçentlik Tezi: Tevfik Fikret ve Şiiri, 1944
• Profesörlük Tezi: Şiir Tahlilleri I (Akif Paşa’dan Yahya Kemal’e)

İlmî araştırmalar​

• Tevfik Fikret ve Şiirleri, 1946, genişletilmiş bsk. 1971, 1978, son baskı 1998
• Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri, 1948
• Şiir Tahlilleri I (Akif Paşa’dan Yahya Kemal’e), 1954, son baskı 1999
• Tanpınar’ın Şiir Dünyası, 1963, 1983.
• Şiir Tahlilleri II (Cumhuriyet Devri Türk Şiiri), 1965, ilâvelerle 1973, 7. bsk. 1998) son baskı 1999
• Hikâye Tahlilleri, 1979, 7.bsk.1994
• Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, 1976, son baskı 1999.
• Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II , 1987, son baskı 1999.
• Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3: Tip Tahlilleri, 1985, son baskı 1996

Denemeler, incelemeler, mektuplar​

• Nesillerin Ruhu, 1967, 4. bsk. 1978, son baskı 1999.
• Büyük Türkiye Rüyası, 1969, 4. bsk. 1998
• Edebiyatımızın İçinden, 1976, 1998,
• Türk Milletinin Kültürel Değerleri, 1977
• Oğuz Kağan Destanı, 1979
• Kültür ve Dil, 1982, 11. bsk. 1998, son baskı 1999.

Metin neşri (Bugünkü dile çevirme ve ön söz)​

• Ahmet Haşim’den: Bize Göre, Gurebahane-i Laklakan, Frankfurt Seyahatnamesi, 1969, 1981.
• Ziya Gökalp’tan: Türkçülüğün Esasları, 1972.
• Namık Kemal’den: İntibah, 1972

Metin derlemesi ve neşri (Öğrencileriyle birlikte)​

• Köroğlu Destanı, (Behçet Mahir Efendi’den Mehmet Akalın, Muhan Bali ile), 1973.
• Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I 1839-1865 (İ. Enginün, Birol Emil ile) 1974, 1988

Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876 (İ. Enginün, B. Emil ile birlikte), 1978, 1993. Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi III (A. Vefik Paşa, A. Midhat, Ş. Sami vs.) (İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman ile birlikte), 1979, Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi IV (Ekrem, Hâmid, Sezai ve Ara nesil, (İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman ile birlikte), 1982 Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi V (M. Naci, B. Fuad, A. Rasim vs. (M. Kaplan’ın izinden İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman tarafından) 1989

• Devrin Yazarlarının Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal, II c. (İ. Enginün, B. Emil, N. Birinci, A. Uçman’la birlikte), 1981, 1992
• Atatürk Devri Fikir Hayatı, II c., İ. Enginün, Z. Kerman, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte)1981, 1992.
• Atatürk Devri Türk Edebiyatı, II c., (İ. Enginün, Z. Kerman, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte)1982, 1992
• Atatürk Şiirleri, (N. Birinci’yle birlikte), 1982, 1995
• Cenap Şahabettin’in Bütün Şiirleri (İ. Enginün, B. Emil, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte) 1985.

Lise ders kitapları;​

Edebiyat Lise 1 1976, Edebiyat Lise 2 1977, Edebiyat Lise 3, 1977.

Ahmet Hamdi Tanpınar için​

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Bütün Şiirleri, 1976. Yazarın kitap halinde olan, süreli yayınlarda yayınlanan ve evrakından kalan şiirlerini bir araya getirdi. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Beş Şehir, Huzur, Mahur Beste, Sahnenin Dışındakiler, Saatleri Ayarlama Enstitüsü gibi kitapların Tanpınar’ın ölümünden sonraki baskılarına önayak oldu ve ön söz yazdı. Edebiyat Üzerine Makaleler (Haz: Z. Kerman), Yaşadığım Gibi (Haz: B. Emil), Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Mektupları (Haz: Z. Kerman) kitaplarına önsöz yazdı.

Görevleri​

• 1939–1983 İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde asistan, doçent ve profesör.
• 1958–1960 Erzurum Atatürk Üniversitesi rektör yardımcılığı ve Edebiyat Fakültesi kurucu dekanlığı
• 1962–1983 Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsü Başkanlığı
• 1973–1974 İstanbul Üniversitesi senatosu üyeliği
• 1974–1978 İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Müdürlüğü
• 1982–1983 Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığı
• 1983–1986 Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yüksek Kurul üyeliği
• 1984–1986 Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde ve M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde Türk Dili ve edebiyatı bilim dallarında lisans üstü eğitim.

(Ayrıca Kültür Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilâtı komisyonlarında üyelikler yapmıştır.)

Ölümünden sonra​

Mehmet Kaplan’ın 1939-1986 tarihlerinde yazdığı 1517 deneme- makaleden bir kısmı Mehmet Kaplan'dan Seçmeler (2 cilt, haz. İnci Enginün, Zeynep Kerman, 1988.), Âli'ye Mektuplar (Haz: İnci Enginün-Zeynep Kerman), 1992.) ve Sevgi ve İlim (Haz. Ezel Erverdi), 2002.) adlı kitaplara girmiş, onların bir kısmı ve 124 tercümesi, 22 şiiri yayınlarda kalmıştır. Mehmet Kaplan’ın bibliyografyası ise Mehmet Kaplan’a Armağan (Haz. İnci Enginün, Zeynep Kerman, 1984) ve Mehmet Kaplan Hayatı ve Eserleri (Haz. Zeynep Kerman, İnci Enginün, 2000) adlı eserlerde hatıralarıyla birlikte yayınlanmıştır.