İçindekiler
VİTRAY
Günümüzde çok yaygın olarak, evlerde, otellerde, fabrikalarda, yemek ve oyun salonlarında, camilerde ve bunun gibi birçok mekanda çok amaçlı kullanılan bir sanat tekniği olan vitraya, kısaca cam resmi diyebiliriz.VİTRAY NASIL YAPILIR?
Kullanılan malzemeler: Vitray yapımında aslında o kadarda çokdetaylı değil, sizin her zaman her yerde kolaylıkla ulşaşabileceğiniz alet ve gereçlerdir. Vitray yapımında önce kırtasiyedende bulabileceğiniz karton gerekiyor, deseni görmek ve deseni kopyalamak amaçlı olarak kullanacağımız şablon kağıdı (kopya kağıdı) gerekiyor. Bunun dışında herzaman kullanılan cetvel ve iletki (gönye) esastır. Bu çizim malzemeleri desenin hazırlanmasında gereklidir. Vitray malzemeleri nelerdir: Ama malzemelerimiz cam ve kurşundur. Camı kesmek için elmas uç. (Düz ve yuvarlak kesim yapmak için iki farklı elmas gereklidir.) Desen hazırlandıktan sonra çift ağızlı içince özel keseceği olan şablon makası normal makas görevi görür. Kurşunu kesmek ve camın içine sıkıştırmak için kullanılan bir vitray spatulası. Normal cam çekici, kurşunları ezmek için tornavida, 60x40 lehim ve 150w havya. Motorla çalışan tek aletimiz ise kesildikten sonra kenarlarında bıraktığı çapakları traşlamak için kullanılan cam taşlama makinasıdir. Vitray yaparken cam nasıl kesilir? Önce bütün şablonları ayrı ayrı çizip numaralandırmak gerekiyor. Daha sonra sırasıyla şablonları camın üzerine alıp kenarlarından önce çizip şablonu cama aktarıyoruz sonra da elmas ile kesiyoruz. Kesilen camların birleştirilmesi: Kestiğimiz camların bütün kenarları kurşun ile kaplanır ve birleşme noktaları lehimlenir.VİTRAY NEDİR?
Vitray sanatı gün ışığı ile doğan ve yine onun az ve çokluğu ile değişimler kazanan bir ışıklı resim sanatıdır. Vitrayın diğer resim sanatlarından ayrı olan yönü onu diğerlerinden üstün kılan tarafı aynı kalmayışı, ışık değişimleriyle, ya da ışığa etki eden elemanların değişimiyle değişik özellikler kazanmasıdır. Bir ışığın azalıp çoğalması ve bulutların hareketi, hatta vitrayın arkasında bulunan ağaçların dal ve yapraklarının veya başka cisimlerin hareketi cam üzerinde değişik renk ve gölgeler meydana getirir. Yakın yüzyıla kadar vitray sanatı doğal ışıktan yararlanmıştır. Teknikteki ilerlemelere paralel olarak değişik kaynaklarda, özellikle elektrik ışığı vitrayın ışık kaynağı olmasını sağlamıştır. Ayrıca hiç doğal ışık olmayan yerlerde de vitray kullanılmıştır.VİTRAY NEREDE VE NE ZAMAN DOĞMUŞ VE NASIL BİR GELİŞİM GÖSTERMİŞTİR?
Vitray sanatının doğuşu, ana maddesi olan camın icadıyla yakından ilgilidir. Cam insanlar tarafından ilk çağlarda kullanılmaya başlamıştır. Bunlar volkanik olaylar sonucu meydana gelen doğal (tabii) camlardır. İlk cam yapımı üfleme aletinin icadıyla Mısır'da başlamıştır. Bu teknik daha sonraları Finike, Yunanistan ve Romalılar tarafından kullanıldı. Roma'da yapılan kazılar Vitrayın M.S. I. yüzyıldan beri yapılmakta olduğunu ortaya koymuştur. Vitray VII. yüzyılda Araplar, daha sonra da Türkler tarafından kullanılarak sanat değeri yüksek örnekler ortaya konmuştur. Hıristiyanlık dünyasında sadece dini yapılarda (Kilise, katedral vb.) kullanılan vitray; Türklerde dini yapıların dışında da kendini göstermiş cami, türbe vb. yapılar yanında saray, köşk, kasr, kütüphane ve evlerde bol bol kullanılmıştır.VİTRAY NERELERDE KULLANILIR?
a) Konutlarda; pencerelerde, aydınlıklarda, oda bölmelerinde, paravanlarda, duvar panolarında, abajurlarda ve kapılarda yer almaktadır.b) Fabrikalarda; hizmet binalarında, dinlenme-eğlenme tesislerinde, yemek-oyun salonlarında, yönetici, müdür odalarında yer almaktadır.
c) Otellerde; dış mekan ve aydınlatma panolarında, giriş kapılarında, lobilerde, banyo, yemek, eğlence salonlarında, odaların aydınlatma elemanlarında paravanlarda kullanılmıştır.
d) Ayrıca cami, eğlence yerleri, spor salonları, devlet kurum ve dairelerinde, okullarda, sanat galerilerinde istasyon bekleme salonları gibi yerlerde kullanılmaktadır.
CAM SÜSLEME SANATINDA ÖNEMLİ 5 YÖNTEM
Vitray sanatının geçmişi çok köklü olduğundan her kültürde bir etkileşim yaşamıştır. Bu etkileşimler doğrultusunda kullanım şekli ve yöntemleri değişkenlik göstermiştir. İlk bilinen teknik camın üzeri tebeşir yardımı ile çizilir ve önceden ısıtılmış demir yardımıyla şekilli kesim yapılırdı. Kesim esnasında cama zarar gelmemesi için cam su ile ıslatılıyor ve bu işlem cam kesilene kadar devam ediyordu. Daha sonraları küçük parçalar elde etmek için vitray ustaları kükürt tekniğini kullanarak kesim yapmaya başladılar. Kesim yapılan parçaları yapıldıkları kesime göre tutkal kullanmadan birbirine monte ediliyordu. Birbirine tutturulan camların üzerine desenler çiziliyor bu işlemler bittikten sonrada camlar kurşun içine gömülüyordu. Şöyle ki H Şeklindeki kurşun değneklerin arasına yerleştirildikten sonra lehim ile kurşunlar kalaylanıyor ve cam vitraylar birbirlerine sabitleniyordu. Bu teknikten başka ve daha sonraları en çok kullanılan kendi ismini taşıyan Lois Comfort Tiffany bakır folyo şeritler ile Vitrayları sabitliyordu.
1. Macunlu vitray: Lüzumlu boyutlarda cam, Selülozik tiner ve vernik, camlar renkli olmalı, ispirtolu kalem, macun kullanılacak malzemelerdir. Yapılışı; önceden belirlediğimiz bir çizimi taslak şeklinde çizeriz ve bu çizimlerin içlerini renklendiririz. Tabi taslak camın üzerine değil altına yerleştiril böylece daha kolay olunur. Camın kesilme işlemi elmas yardımı ile olur ve çizilen yerlerden kesim yapılır. Fazla parçaların alımını pense ile yapabilirsiniz. Kesilen parçalar tekrardan yerine konur. Bütün camlar bu yöntemle kesilir ve selülozik vernik yardımı ile yerleşim yapılır. Bu işlemler son bulduktan sonra aralarını doldurmak için macun kullanılır. Macun kurumasıyla fazlalıklar selülozik tiner ile silinir. Camın yerine yapıştırılma işlemi silikon ile olur. Renkli camlar ise bu iki camların arasında kalır.2. Boyalı Vitray: Bu vitrayın yapılışında kullanılacak malzemeler şöyledir; Cam ve Cam boyası, fırça gereklidir. Taslak çizim için taslak camın altına yerleştirilir ve ince bir kontur çizgisi ile belirginleştirilir. Bu kontörlerin arasında kalan kısımlar daha önce belirlenen renklerle boyanır ve işlem sona erer.
3. Mozaik Vitray: Bu vitray tekniği için kullanacağımız malzeme listesi beyaz cam gereçleri, boya için transparan cam vitray boyası, fırça, siyah cam vitray boyası ve kontör çizmek için siyah kontör boyası. 45X35 mat camdır. Taslak mat camın mat kısmına gelecek şekilde siyah kontör boyası ile çizilir. Çizilen taslağın içine transparan cam vitray boyası ile her kısma aynı yoğunlukta boyanır. Boyanan bölgelere yapışkanlı olduğu için cam kırıntıları serpiştirilir ve kuruması için beklenir. Kuruyan çalışmanın taslak kısmı siyah cam vitray boyası ile boyanır. Bu işlemde bir süre beklenir ve yapılan esere çerçeve giydirilir.
4. Tiffany Vitray: Malzemeleri şöyledir; Elmas, havya, renkli camlar, bakır folyo, lehim ve pensedir. Özgün çalışma yapıyorsak tasarlanan şekil bir karton üzerine çizilir. Her parçaya bir renk vermek şartı ile renklerin kodu parçaların üzerine yazılır. Karton üzerine çizilen taslak eskiz kâğıdına nakledilir. Bu işlemler bittikten sonra tiffany vitray makası yardımı ile karton düzgünce kesilir. Renk kodları için uygun parçaları kesilen karton yardımı ile kalıptan çıkarılır. Camlar kesildikten sonra “rodojlama” işlemi yapılır ve tiffany vitray bakır folyo yardımı ile taslak üzerine diliz ve lehim işlemi uygulanır. Bu işlemler bittikten sonra cam parçaları yapıştırılır ve birleştirilmiş olunur.
5. Kurşunlu Vitray: Bu vitrayın malzemeleri şöyledir; elmas, pense, renkli camlar, havya, ispirtolu kalem, lehim, kurşun, selülozik tiner ve pamuktur. Taslak çizilir ve çizilen taslak vitray yapımı için renklendirilir. Çizilen taslak bir masa üzerine sabitlendikten sonra bir köşesi havya ile lehimlenir. Camlar renklere göre seçilir taslak üzerine çizilir. Bu çizgilerin 1.5 milimetre dışından elmas yardımı ile kesilir. Fazla parça kırıntıları pense ile temizlenir ve cam kurşuna oturtulur. Bir kısmı açıkta kaldı ise orası kurşunla lehimlenir. Her lehim yapılan yeri pamukla silinir. Biten cam en son itibariyle selülozik tiner ile temizlenir ve olması gereken yere tutturulur.
CAMI SÜSLEME AMACIYLA ORTAYA ÇIKMIŞTIR
Vitray sanatını geliştiren ve gerçek bir sanat değeri katan milletler Araplar ve Türklerdir.Vitray sanatı camın icadı ile doğru orantılıdır. Cam icat edildikten sonra camı süsleme amacıyla ortaya çıkmıştır. Cam taş devrinde doğal olarak volkanik yollarla oluşan ve bunları insanların fark etmesiyle kullanılmaya başlanmıştır. İlk olarak Mısır'da üfleme aletinin yapımıyla cam üretimi olmuştur.
Üfleyerek cama şekil verme tekniği Yunanistan, Romalılar ve Finike tarafından kullanılmıştır. Roma' da vitray sanatının M.S 1. Yy. kazılar sonucu ortaya çıktığını göstermektedir. Daha sonraları vitray sanatını geliştiren ve gerçek bir sanat değeri katan milletler Araplar ve Türklerdir. Türklerde vitray sadece dini yapılarda değil saray, kasr ve köşklerde de kullanılmıştır. Ancak Avrupa vitrayı bir ayrıcalık olarak kullanarak sadece kilise ve katedral vb. dini yerlerde kullanmıştır.
EN ESKİ ÖRNEKLER OLARAK BOYALI VİTRAYLAR
Vitray tarihi çok eskiye yani antik döneme dayanmaktadır. Geçmişten günümüze kadar yayılarak gelen vitray köklü bir tarihe sahiptir. Günümüz mimarisinde cam var ise vitray kesinlikle olmalı.Geçmiş dönemlerde vitray içyapılarda kullanılırken günümüz mimarisinde içyapı ve neredeyse camın olduğu yer yerde kullanılmaktadır. Vitrayın geldiği yer Doğu Akdeniz ve tarih ise antik dönem olarak gösterilmektedir. O dönemde cam çok gelişmemiş olmasına rağmen küçük ve kalın boyuttaki camların üzerine, bronzlara, mermerlerin üzerine vitray sanatı yapmışlardır.
En eski örnekler olarak boyalı vitraylar dokuzuncu ve onuncu yüzyıllarda ortaya çıktığı bilinmektedir. Avrupa'da yoğun olarak gotik dönemde saraylar, katedraller de görülmektedir. Avrupa mimarisinde 12. Yy da Roma stilini kullanmaya bırakmış Gotik tarzına geçmişlerdir. Gotik mimarisinde pencereler çok geniş olduğundan pencereleri kaplama için geniş cam panellerini kullanmışlardır. Daha önceki mimari eserlerde mozaik ön planda iken Vitrayın kullanımı ile mozaik eski önemini kaybetmiş ve demode olmuştur.
