Kelebek etkisi, bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabilmesine verilen addır. Küçük olayların büyük etkilere neden olabileceğini ifade eden bir kavramdır. Başlangıçta hava durumu tahminleri için kullanılan bu teori, daha sonra bilimin içinde ve dışında kullanılan bir metafor haline geldi. Bazen Kaos teorisi veya onun bir bölümü olarak görülen kelebek etkisine göre, bir deterministik doğrusal olmayan sistemdeki küçük bir değişim sonraki aşamada büyük farklılıklara neden olabilir.Tarihi
1961 yılında ABD'li matematikçi ve meteorolog Edward N. Lorenz (23 Mayıs 1917-22 Nisan 2008), bilgisayarıyla hava durumuyla ilgili hesaplar yaparken kelebek etkisini buldu. İlk hesaplamasında 0,506127 sayısını başlangıç verisi olarak kullandı. İkinci hesaplamada ise 0,506 sayısını elde etti. İki sayı arasında sadece yaklaşık binde bir, yani bir kelebeğin kanat çırpmasının yarattığı rüzgarla eşdeğerde fark olmasına rağmen, süreç içinde ikinci hesap birinci hesaba karşın çok farklı sonuçlar verdi.Lorenz`in bu keşfi dünyadaki tüm olayların ve hayatın kendisinin belirli bir yasaya tabi olmasıyla ilgili bilinen tüm olguları kökünden sarstı.
Doğru tahmin mümkün mü?
Çalışma sırasında Lorenz bir şeyi anladı: onun modeli ne kadar güçlü olsa da, gelecekte olacak herhangi bir şeyi tahmin etmesi mümkünsüzdü. Doğrudur, her sistemde hatalar olabilir, ancak bu sistemdeki hatalar büyük ve küresel hatalara yol açacak nitelikteydi. Kısacası, sonuçlar ilk verilere ve şartlara bağlıdır.Lorenz Kelebek etkisi`ni şöyle izah ediyor: “Brezilya'da bir kelebeğin kanat çırpması, Teksas'ta kasırgaya neden olabilir.” Bu cümle, kelebeğin kanatlarının atmosferde bir kasırganın yolunu eninde sonunda değiştirebilecek küçük değişiklikler yaratacağı veya başka bir yerde bir kasırganın oluşumunu geciktireği, hızlandıracağı veya hatta önleyebileceği fikrini ifade eder.
Kelebek, kasırgaya güç vermez veya doğrudan kasırgayı yaratmaz, ancak terim kelebeğin kanatlarını çırpışının kasırgaya neden olabileceği anlamına gelir: Kelebek kanatlarını çırpmamış olsaydı, sistemin yörüngesi çok farklı olabilirdi. Başka bir deyişle, her şey birbirine etki eder ve bu hayatı var eden bir döngüdür. Lorenz bir yerlerde bir kelebeğin kanat çırpmasının hava durumunu sonsuza dek değiştirebileceğini söylüyordu.
Bu yasa evrenin işleyiş prensibinin en temel çekirdek noktalarından biridir. Çünkü aksi takdirde tek bir bireyin gelişimi, tek bir ulusun gelişimi veya tek bir gezegenin gelişimi söz konusu olurdu, ki bu mümkün değil.
Kelebek etkisi teorisi, aynı zamanda, yapılan araştırmalar sırasında olayın çizelgelerinin bir çok kişi tarafından kelebeğe benzetilmesi sayesinde bu ismi almıştır.
Kelebek etkisi fikri tüm insanlığı etkisi altına alan bir kavram olmuştur. İnsanlar kelebek etkisi analojisini sadece hava durumu gibi bilimsel olaylarda değil, aynı zamanda ekonomi, psikoloji, felsefe ve politika gibi başka alanlarda da kullanmaya başlamıştır. En çok kullanılan örneklerden biri de şudur:
Örneğin atmosferdeki karbondioksit (CO2) miktarının çok az miktarda artması bile büyük etkiler yaratacaktır çünkü karbondioksit gazı bir sera gazı olduğu için Dünya’nın ortalama yüzey sıcaklığının artmasına yani küresel ısınmaya sebep olmaktadır.
