Ansiklopedi Sanayi Devrimi - Endüstri Devrimi

Sanayi Devrimi ya da Endüstri Devrimi, 18. yüzyılda yeni buluşların üretime olan etkisi ve buhar gücüyle çalışan makinelerin makineleşmiş endüstriyi doğurması ile kas gücünden makine gücüne geçilmesidir. İlk olarak İngiltere'de ortaya çıkmış, ardından Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Japonya'ya sıçramış ve bütün dünyaya yayılmıştır.

Sanayi Devrimi'nin tarihi ve aşamaları​

Sanayi Devrimi aşamalardan oluşmaktadır. Birinci Sanayi Devrimi’nden başlayarak dördüncüye kadar devam etmektedir. İlk olarak bu süreç 1760-1830 tarihini kapsamaktadır. 1763 yılında James Watt adlı İskoç mucidin buharlı makineyi icat etmesi bu dönem için en önemli adımdır. Çünkü sanayide kas gücünün yerini makine gücü almaya başlamıştır. Fabrika sistemi kurulmuş ve bireyler bu fabrikalarda çalışmaya ilk defa başlamıştır. Bireyler fabrikalarda çalışabilmek için köylerden kentlere göç etmişlerdir. Bireylerin fabrikalarda çalışabilmek için kentlere göç etmesiyle büyük kentler kurulmuştur.

Aynı zamanda köylerde iş gücü oranı azalmıştır. İnsanlar kas gücü yerine makine gücü ile çalışan fabrikaları tercih etmiştir. İlk başta fabrikalarda erkekler çalıştırılmıştır. İlerleyen aşamalarda ise daha ucuz iş gücü sağladığı için kadınlar ve çocuklar çalıştırılmıştır. Bireyler insani olmayan şartlar altında çalıştırılmıştır. Bu sorunlar işçi hakları, sendikalar vb. alanlarda yeni hakların oluşmasını sağlamıştır.

Bu sürecin yükseldiği esnada ülkeler arası ticaret deniz yoluyla sağlanmaktaydı. Bunun için de çok fazla kömür gereksinimi vardı. İngiltere zengin kömür yataklarına sahip olduğu için bu anlamda oldukça avantajlıydı. Bu sayede Avrupa ve diğer ülkelerden üst konumdaydı. İngiltere, bu konumundan dolayı rakiplerinle arasındaki fark oldukça artmıştı.

İlerleyen yıllarda ikinci aşama 20. yüzyıla denk gelmektedir. Bu aşamada iş bölümü odaklı elektrik enerjisine bağlı kitlesel üretim ön plana çıkmıştır. 1970’li yıllar üçüncü aşama olarak adlandırılır. Bu aşamada ise imalatı ileri derecelere taşıyan elektronik ve bilgi teknolojileri ön plandadır. Günümüzü ise dördüncü aşama temsil etmektedir. Siber-fiziksel sistemlere dayalı bir üretim anlayışı ön plandadır.

Birinci Sanayi Devrimi​

18. yüzyılın ortalarında İngiltere’de buhar gücünün icadı devrimin başlangıcı kabul edilir. Buhar ve suyun gücü makinelere aktarılmış ve el emeğiyle yapılan üretimin yerini mekanik üretim almıştır. Kas gücünün yerini makine gücü almıştır denilebilir. Buharlı makineler üretime katılarak tekstil ve demir-çelik üretimi artmıştır. Bu da ülkelerin sermayelerinin artmasını sağlamıştır. Demir yolu ağları geliştirilerek Devrim fazla alana yayılmıştır. Burjuvazi, işçi sınıfı ve bilimsel sosyalizm gibi kavramlar doğmuştur.

İkinci Sanayi Devrimi​

19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başları arasındaki dönemi kapsar. Ucuz çelik üretiminin yaygınlaşmasının başladığı dönemdir. Birinci devrim aşamasındaki makineler basit makinelerdi. Bu aşamada ise makineler dişli, piston, kayış ve kasnakla çalışmaktaydı. Bu aşamada fen alanında yapılan büyük buluşlar teknolojiye aktarıldı. Almanya ve ABD bu aşamada dünya lideri oldu. Elektrik makinelere aktarılarak seri üretime geçildi.

Üçüncü Sanayi Devrimi​

1970’li yıllar üçüncü aşama olarak adlandırılır. Üretimde dijital dönüşüm yaşandı. Elektroniğin kullanılması ve bilgi teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte üretim otomatikleşti. 3D yazıcıların gelişmeye başladığı bir dönem oldu. Otomasyonun gelişmesiyle birlikte akıllı robotlar üretilmeye başlandı. Bu aşamayla birlikte verimlilikte artışlar yaşandı.

Dördüncü Sanayi Devrimi​

Günümüzü ise dördüncü aşama temsil etmektedir. Endüstri 4.0 olarak da adlandırılır. Bu aşamanın en büyük amacı birbirleriyle haberleşebilen, ortamı algılayan ve veri analizi ile ihtiyaçları fark edebilen robotlar yapmaktır. Akıllı üretim çağının başladığı aşamadır. Dijital dönüşüm gelişen teknolojilerden beslenir. Robotların üretimi bireylerden devralması, üç boyutlu yazıcılarla üretimin evlerde yapılması, yapay zeka gelişimi ve daha birçok değişim bu aşamada incelenmektedir. Sermaye gücünün etkisinin azaldığı bir aşamadır. Üretilen her şey, akıllı sistemler, teknoloji ve dijitalleşme üzerine kurulmaktadır. Bu aşamanın dolaylı amacı insan gücünün fiziksel düzeyden beyinsel düzeye geçirmektir. Robotların üretimi devralmasıyla insan gücüne duyulan ihtiyaç da azalacaktır. Bu durum bir dezavantaj olarak görülmektedir.

Sanayi Devriminin Sebepleri​

• Hızlı nüfus artışı, 16. yüzyıldan başlayarak Avrupa'nın nüfusu hızla arttı.
• Tarımdaki gelişmeler bu sektördeki nüfus ihtiyacını azaltarak bu nüfusun kentlere göç etmesine neden oldu. Böylece kent sanayisine hazır işgücü oluştu.
• Yaşam düzeyi yükseldi. Eskiden lüks sayılan şeker, kahve, çay gibi mallar artık orta sınıf ve alt sınıflar için doğal bir gereksinim olmaya başlıyordu. Bu da dolaylı olarak tüketim malı talebini arttırdı.
• Geniş çaplı yağmalar, Sanayi Devrimi'nin en önemli finans kaynağı olmuştur. Gerek İspanyollar tarafından yağmalanan Orta Amerika altınları, gerekse de İspanyol gemilerini vuran, yağmacıları yağmalayan İngiliz gemileri, Avrupa'ya tonlarca altın taşımıştır. Bütün bunlar 16. ve 17. yüzyıllarda, Sanayi Devrimi'ne götüren süreçleri desteklemiştir.
• Hindistan'da 23 Haziran 1753 tarihinde, Fransız birliklerini savaş alanında yenen İngilizler (Plessey Savaşı), Babür imparatorlarının devasa hazinesine el koymuşlardı. Bu hazinenin İngiltere'ye taşınmasıyla bu ülke ekonomisinde ortaya çıkan para ve finans olanaklarının, dokuma ve buhar makineleriyle ilgili tüm teknik buluşların 1758 ve 1791 tarihleri arasında gerçekleşmesini açıklamada birincil argüman olduğu söylenebilir. 18. ile 19. yüzyıllar arasında oluşmuştur.
• Sömürgecilik, Avrupa ülkeleri yeni koloniler oluşturarak buradan getirdikleri malları sanayide kullanmaya başladılar, işlediler ve tekrar sömürgelere sattılar.
• Bankacılık ve sigortacılık çalışmalarının önemi artmıştır.
• Küçük burjuvazinin gelişmesi ve orta sınıfın zenginleşmeye başlaması bir itici kuvvet oldu.
• Kapitalizm, orta sınıfın zenginleşmesi sürecine paralel olarak kapital birikimi oluşmaya başladı. Böylece yeni yatırım alanları aranmaya başlandı.
• Taşıma ve teknolojide meydana gelen gelişmeler.
• Protestan reformu; "Bugün çok çalışıp yarını düşünmek" öğretisinin önemli bir değer olarak yerleşmesi.
• 17. yy Aydınlanma Çağı'nda, aklın başat konumu ve bilimsel bilginin akıl yoluyla inşa edilme süreci.
• Bilimsel yöntem ve rasyonel düşünme ilkelerinin bilimleri ortaya çıkarması ve teknolojik gelişmeleri etkilemesi.
• Fransız Devrimi aracılığıyla sanayi toplumuna uygun siyasal bir yapılanmanın temellerinin atılması.

Sanayi Devrimi'nin önce İngiltere'de başlamasının sebepleri​

• İngiltere'de uzun süredir bir anayasal monarşi düzeni oluşmuştur. Bu düzenin temelinde mülkiyet hakkının ve bireysel hak ve özgürlüklerin korunması öne çıkar.
• 18. yüzyıl İngiltere'si zaten dünyanın mali merkezi konumunda idi. Borsa ve bankacılık sektörleri diğer ülkelerden çok ileri idi.
• Parlamento, kapitalizm ilkeleri doğrultusunda iç piyasada özgür rekabeti önleyici bütün engelleri kaldırmıştı.
• İngiltere, sanayi için gerekli en temel hammaddeler olan kömür ve demir yönünden zengin yeraltı kaynaklarına sahipti.
• İngiltere, dünyanın en büyük sömürge imparatorluğu idi. Bu da ona ham madde kaynakları ve üretilmiş mallar için geniş pazar olanağı sağladı.
• Kraliyet donanması ve güçlü ticaret filoları, taşımacılığı daha kolay hale getirdi.
• İngiltere Avrupa'da zaten Rönesans döneminden beri dokumacılık sanayisinde başı çekiyordu.
• İngiltere bir ada ülkesidir. Bundan dolayı Avrupa’daki derebeylik mücadelesi, savaşlar, mezhep kavgaları gibi olaylardan uzak kalmıştır.

Fabrika sistemi ile üretim, talep artışı doğrultusunda bir gereksinme olarak ortaya çıktı. Büyük makineler ev üretimi için elverişsizdi. Bu nedenle evler yerine işçilerin makinelerin bulunduğu büyük binalara giderek çalışma sistemi, başka deyişle fabrika sistemi süreç içinde meydana geldi.

Fabrika sistemi hızlı üretim gibi olumlu sonuç yanında sosyal açıdan olumsuz birtakım sonuçlar da doğurdu. Erkek işçiler yanında, hatta onların yerine (daha ucuza çalıştıkları için) çocuk ve kadınlar çalıştırılmaya başlandı. 20 saate kadar varan iş saatleri küçük çocuk ve kadınları eziyordu.

Buna rağmen ücretler yetersizdi. İşçilerin kalifiye olması artık o kadar önemli değildi. Makineler tekdüze, basit, mekanik hareketler yapabilen herkesle çalışabiliyordu. Kalifiye işçilerin normal ücretle iş bulması imkansızlaşıyordu.

Diğer teknolojik gelişmeler​

• Buharlı makine. Sanayi Devrimi'nin en önemli gelişmelerinden birisi buharlı makinenin bulunuşudur. 1763'te James Watt, İskoçya'da buharla çalışan makineyi buldu. Bu makinenin gelişmiş biçimi, makine çağının gerçek başlangıç noktasını oluşturur.
• 1807'de Robert Fulton adındaki Amerikalı buharlı makineyi gemilere uyguladı. 1840'ta ilk düzenli okyanus ötesi buharlı gemi seferleri başladı.
• 1812 tarihinde, buharlı makine ilk kez lokomotiflerde kullanılmaya başlandı.
• 1844'te Samuel Morse Amerika Birleşik Devletleri'nde ilk ticari amaçlı telgraf servisini hizmete soktu.
• 1876'da Alexander Graham Bell telefonu buldu.
• Tarım teknolojisinde gelişmeler sağlandı. Almanya bu alandaki gelişmelere öncülük etti. Almanlar pancardan şeker çıkarma tekniğini buldu. Bir başka Alman kimyager suni gübreyi yaptı. 1834'te bir Amerikalı mühendis bir biçerdöveri icat etti. Tarımsal üretimde yaşanan bu hızlanma sonucu 1870'lerden sonra konserve yiyecek imalatı hızlı bir biçimde arttı.
• 1830 ve 1860 yılları arasında İngiltere'de daha etkili maden tasfiye yöntemlerinin geliştirilmesine paralel olarak kömür üretimi hızla arttı. Çünkü yüksek demir ve çelik talebi bu yöntemler sayesinde kolayca karşılanabiliyordu.
• Bu üretim sayesinde 1800 ve 1830 yılları arasında köprü, kanal, demir yolu gibi inşaatlar hızla arttı. 1850'lere kadar genelde İngiltere'nin tekelinde olan Sanayi Devrimi, bu tarihten sonra tüm Avrupa'ya ve Amerika Birleşik Devletleri'ne yayıldı. Günümüzde ise, gelişmekte olan ülkelere doğru bir yönelme gözlenmektedir.

Sanayi Devrimi'nin sonuçları​

Batı'nın toplumsal sınıf yapısında değişmeler​

Sanayi Devrimi, 18. yüzyılda önce İngiltere'de başlayan demir ve kömürün asıl enerji kaynağı ve hammaddeyi oluşturduğu bir makineleşme çağıdır. Kömür, buhar ve makinenin birleşiminin ortaya çıkardığı Sanayi Devrimi önemli ekonomik, siyasal ve toplumsal dönüşümlere yol açmıştır.

Sanayi Devrimi, Avrupa'da burjuva sınıfının yapı değiştirmesine ve yeni bir işçi sınıfının doğmasına yol açmıştır. Eski burjuva sınıfına şimdi fabrika sahipleri de katılmıştı. Burjuva sınıfı artık her ülkede en zengin sınıfı oluşturuyordu. Ancak ülkelerin çoğunda orta sınıf pek çok siyasal ve sosyal haklardan mahrumdular. Bu haklarını elde etmek için 19. yüzyılın bitişini beklemek gerekecekti.

Avrupa'da Sanayi Devrimi öncesinde de bir işçi sınıfı vardı. Bu sınıf her zaman çoğunlukta ancak bilinçsiz durumda idi. Sanayi Devrimi sonucunda işçi sınıfı bilinçlenmeye başladı. Toplumların hemen hepsinde en kalabalık sınıfını oluşturdu. İşçi sınıfı, yoğunluğuna karşın ekonomik ve siyasal haklardan mahrumdu. Ücretleri düşük, yaşama ve çalışma koşulları çok kötüydü. Çalışma saatleri uzun, fabrikalar havasız ve her türlü sağlık koşullarından uzaktı.

Siyasal açıdan oy hakları yoktu. Sendikalaşma ve grev yasaktı. Ancak işçiler artık bu durumun farkında ve bilincindeydiler.

Sosyalizmin gelişmesi​

Sanayi Devrimi'nin yarattığı işçi sınıfı hakları ile ilgili olarak sosyalizm görüşü ortaya çıktı. Bu görüş önceleri ütopik sosyalizm olarak gelişti. Daha sonra Karl Marx ve Friedrich Engels sosyalizmi geliştirerek bilimsel sosyalizmi ortaya koydular. Böylece toplumdaki uzlaşmaz sınıflar (burjuvazi ve proletarya) arasındaki çatışma daha çok keskinleşti. Sosyalizm, komünist topluma geçiş için bir araç olarak kabul edildi.

Kentleşme ve nüfus artışı​

Sanayi Devrimi'nin bir başka etkisi de nüfus artışı konusunda oldu. Sanayileşme sayesinde tarım makineleşmiş, böylece aynı miktar toprak daha fazla insanı besleyebilir hale gelmişti.

Ayrıca kent sanayi tarım sektörü dışındaki insanlara iş sağlayarak daha fazla insanı besleyebilir duruma gelmişti.

Sanayi Devrimi kentlerde nüfus yığılmalarına da neden olmuştur. Amerika Birleşik Devleti, 1920'lerde nüfusunun yarısı kentlerde yaşıyordu. Kentleşme önemli sorunları da beraberinde getirdi. Gecekondu bölgeleri büyüdü. Bu bölgeler pis ve kalabalıktı.

Kitle toplumu​

İşçilerin fabrikalarda toplanması ve fabrikaların da kentsel alanlara yığılmasıyla giderek kentler kırsal alanları yutmaya başladı. Bu gelişme tıp bilimindeki yeniliklerle ortaya çıkan nüfus artışı ve bu nüfusu doyurmak için gıda maddesi bulma çabalarıyla birleştiğinde 20. yüzyılın değişmez özelliği olan kitle toplumu tarihteki yerini aldı.