Hatice Turhan Sultan (1627(?) - 4 Ağustos 1683, Edirne), Osmanlı padişahı Sultan İbrahim'in eşi ve IV. Mehmet'in annesidir. 5 yıl gibi bir süre saltanat naibesi sıfatıyla Osmanlı Devleti'ni yönetmiş 2. Valide Sultan'dır. Osmanlı Tarihinin en uzun (1648– 1683) valide sultanlık yapan ve kadınlar saltanatının sonunu getiren sultandır.
Ruten (Ukrayna) asıllıdır. 12 yaşındayken Saraya Kırım Tatarları tarafından getirildi. Bir süre Mahpeyker Kösem Sultan’ın hizmetinde bulundu. Nadya olan adının yerine Hatice Turhan adını aldı. Kaynaklarda adı Turhan Hatice, yeni araştırmalarda Hatice Turhan şeklinde geçmektedir.
Boylu boslu, narince idi. Yüzündeki çiçek bozuğu güzelliğini bir kat daha artırıyordu. Kaynaklarda teninin cazibeli beyazlığı, gözlerinin kadife gibi derin maviliği, kumral saçlarının göz kamaştırıcı parlaklığı belirtilir
İbrahim tahta çıktığında Osmanlı Hanedanı büyük bir krizle daha karşılaştı. İbrahim hanedanın tek erkek varisi durumundaydı ve acil bir şekilde hanedanın devamını sağlama zorunluluğu vardı. Oysa İbrahim bir ölçüde dengesiz görünüyor ve kadınlarla olan ilişkilere ilgi duymuyordu. Osmanlı hanedanının devamını sağlama görevi büyük ölçüde Turhan Sultan'ın kayinvalidesi Kösem Sultan'a düştü. Kösem Sultan, zihninden ve tecrübesizliğinden üzüntü duyduğu oğlunu hem avutabilmek ve hem de Osmanlı hanedanının devamı için oğluna yeni cariyeler takdim etti. Saraya doluşan hasekiler ve cariyeler hazineye büyük yük getirmiş, saraydaki kadınlar arasında da şiddetli nüfuz çatışmaları baş göstermiştir. Haremde yetişen ve Sultan İbrahim’e sunulan ilk câriye Turhan Sultan'dır.
On Beş yaşlarında 2 Ocak 1642’de IV. Mehmed’i dünyaya getirince Haseki sultan unvanını aldı ve Baş Haseki oldu. Şehzadenin doğumu Osmanlı sülâlesinin kesilme tehlikesini ortadan kaldırdığı için büyük coşkuyla kutlandı.
Akıl sağlığının bozuk olması nedeniyle tahttan indirilen Sultan İbrahim’in yerine Hatice Turhan Sultan’dan oğlu yedi yaşındaki IV. Mehmet (Avcı) tahta çıktı (1648). Bu durumdan yararlanan Büyük Valide Kösem Sultan, oğlu İbrahim zamanında olduğu gibi, torunu IV. Mehmet’in padişahlığı sırasında da devleti yönetmek istedi. Eski Saray’a gitmeyip “Valide-i Muazzama” olarak sarayda kaldı. Turhan Sultan’la aralarındaki çekişmeden hayatını kaybederek yenik çıktı. Bu olaydan sonra Turhan Sultan ölümüne kadar harem ve saraya tek başına hâkim oldu. Otuz dört yıl valide sultanlık yaparak Osmanlı tarihinin en uzun süreli valide sultanı oldu. Köprülü Mehmet Paşa’yı 1656’da sadrazamlığa getirdi. Köprülü ailesinden sadrazamların iş başına geldiği bu dönemde valide sultanların devlet işlerindeki etkisi azaldı.
Turhan Sultan, naipliği sırasında Çanakkale Boğazı’na bir kale; İstanbul’a okul, medrese, imarethane, kütüphane, çeşmeler yaptırdı. 1597’de, Sultan III. Mehmet’in annesi Valide Safiye Sultan’ın emriyle yapımına başlanan ama yarım kalan İstanbul Yeni Camii’ni kendi parasıyla tamamlattı. Türbesi de bu camiin avlusundadır.
Ruten (Ukrayna) asıllıdır. 12 yaşındayken Saraya Kırım Tatarları tarafından getirildi. Bir süre Mahpeyker Kösem Sultan’ın hizmetinde bulundu. Nadya olan adının yerine Hatice Turhan adını aldı. Kaynaklarda adı Turhan Hatice, yeni araştırmalarda Hatice Turhan şeklinde geçmektedir.Boylu boslu, narince idi. Yüzündeki çiçek bozuğu güzelliğini bir kat daha artırıyordu. Kaynaklarda teninin cazibeli beyazlığı, gözlerinin kadife gibi derin maviliği, kumral saçlarının göz kamaştırıcı parlaklığı belirtilir
İbrahim tahta çıktığında Osmanlı Hanedanı büyük bir krizle daha karşılaştı. İbrahim hanedanın tek erkek varisi durumundaydı ve acil bir şekilde hanedanın devamını sağlama zorunluluğu vardı. Oysa İbrahim bir ölçüde dengesiz görünüyor ve kadınlarla olan ilişkilere ilgi duymuyordu. Osmanlı hanedanının devamını sağlama görevi büyük ölçüde Turhan Sultan'ın kayinvalidesi Kösem Sultan'a düştü. Kösem Sultan, zihninden ve tecrübesizliğinden üzüntü duyduğu oğlunu hem avutabilmek ve hem de Osmanlı hanedanının devamı için oğluna yeni cariyeler takdim etti. Saraya doluşan hasekiler ve cariyeler hazineye büyük yük getirmiş, saraydaki kadınlar arasında da şiddetli nüfuz çatışmaları baş göstermiştir. Haremde yetişen ve Sultan İbrahim’e sunulan ilk câriye Turhan Sultan'dır.
On Beş yaşlarında 2 Ocak 1642’de IV. Mehmed’i dünyaya getirince Haseki sultan unvanını aldı ve Baş Haseki oldu. Şehzadenin doğumu Osmanlı sülâlesinin kesilme tehlikesini ortadan kaldırdığı için büyük coşkuyla kutlandı.
Akıl sağlığının bozuk olması nedeniyle tahttan indirilen Sultan İbrahim’in yerine Hatice Turhan Sultan’dan oğlu yedi yaşındaki IV. Mehmet (Avcı) tahta çıktı (1648). Bu durumdan yararlanan Büyük Valide Kösem Sultan, oğlu İbrahim zamanında olduğu gibi, torunu IV. Mehmet’in padişahlığı sırasında da devleti yönetmek istedi. Eski Saray’a gitmeyip “Valide-i Muazzama” olarak sarayda kaldı. Turhan Sultan’la aralarındaki çekişmeden hayatını kaybederek yenik çıktı. Bu olaydan sonra Turhan Sultan ölümüne kadar harem ve saraya tek başına hâkim oldu. Otuz dört yıl valide sultanlık yaparak Osmanlı tarihinin en uzun süreli valide sultanı oldu. Köprülü Mehmet Paşa’yı 1656’da sadrazamlığa getirdi. Köprülü ailesinden sadrazamların iş başına geldiği bu dönemde valide sultanların devlet işlerindeki etkisi azaldı.
Turhan Sultan, naipliği sırasında Çanakkale Boğazı’na bir kale; İstanbul’a okul, medrese, imarethane, kütüphane, çeşmeler yaptırdı. 1597’de, Sultan III. Mehmet’in annesi Valide Safiye Sultan’ın emriyle yapımına başlanan ama yarım kalan İstanbul Yeni Camii’ni kendi parasıyla tamamlattı. Türbesi de bu camiin avlusundadır.
