Ansiklopedi Sakarya Nehri

Antik çağdaki adı Sangarios olan Sakarya Nehri, Kızılırmak ve Fırat nehirlerinden sonra uzunluk olarak Türkiye'nin en büyük 3. nehridir. Toplam uzunluğu 824 km, genişliği 60 ile 150 metre arasındadır. Harita üzerinde belli bir başlangıç noktası bulunmasına rağmen, Afyonkarahisar’ın kuzeydoğusunda Emir dağlarından, Bayat yaylasından Eskişehir arkasındaki Türkmen dağına doğru hafif bir yay çizerek uzanan yüksek kabarığın kuzey diplerinde akışlar ve toplanmalar başlar.



Nehrin başlangıç noktası olarak kabul edilen nokta ise Eskişehir’in Çifteler ilçesinde bulunan Dikmen Köyüdür. Köyün yakınından geçen Seydi Çayı ile Dedemözü Deresi’nin birleşmesi sonucu akarsu Sakarya Nehri olarak adlandırılmaya başlanır. Sakarya Nehri Eskişehir, Ankara, Bilecik ve Sakarya illerinden geçerek Sakarya’nın Karasu ilçesi sahilinden Karadeniz’e dökülür.


Sakarya nehrinin toplam uzunluğu toplanmaya başladığı yataklar dahil edildiğinde 810 km olarak belirtilmiştir. Ancak başlangıç noktası olan Dikmen Köyü’nden döküldüğü Karasu sahiline kadar harita üzerinden mesafe ölçümüne göre yaklaşık 630 km‘dir. Mesafe ölçümü yapılırken nehrin yön değişikliği ve kıvrımlarıda hesaba katılmış ve yaklaşık bir değer çıkarılmıştır.

Sakarya Havzası​

Sakarya Nehri havzasını Kızılırmak, Batı Karadeniz, Gediz, Konya kapalı havzası, Marmara, Akarçay ve Susurluk havzaları tarafından kuşatılmıştır.

Sakarya nehri havzasında şu dokuz ilin toprakları bulunmaktadır: Sakarya, Bolu, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Bursa, Kütahya, Konya, Afyon. Sakarya nehrinin kolları: Porsuk Çayı, Ankara Çayı, Mudurnu Çayı, Koca Çay, Kirmir Çayı, Çark Suyu ve Darıçay Deresi'dir.

Önce İç Anadolu Bölgesi'ne doğru akar sonra Kızılırmak'ın tersine bir kıvrımla, kuzeye döner, Polatlı yakınlarında en büyük kollarından biri olan Porsuk Çayı'nı ve Ankara Çayı'nı alır. Geyve Boğazı'ndan geçer ve Karasu'dan akarak Karadeniz'e dökülür.

Sakarya Nehri’nin Kolları​

Sakarya Nehrinin irili ufaklı bir çok kolu vardır. Debisi büyük ölçüde arttıran başlıca büyük kolları ise Ankara Çayı, Porsuk Çayı, Göksu Irmağı ve Mudurnu Çayıdır.

Ankara Çayı​

Ankara’nın içinden geçen başkentin fabrika ve evsel atık yükünü çeken Ankara Çayı, İç Anadolu Bölgesi’nde Sakarya Nehrine dökülen 140 km. uzunluğunda bir akarsudur.

Porsuk Çayı​

Uzunluğu 488 km. olan bu su Murat dağı kabarığının kuzeydoğu yüzünden doğar. Eskişehir ovasından sonra, biraz daralmalardan sonra bir ovadan diğerine şeklinde yol alarak Kıran Harmanı mevkiinde Sakarya ile birleşir.

Göksu Irmağı​

Domaniç yaylalarından doğan birçok suların İnegöl ovasında toplanması sonucu oluşan Göksu Irmağı Sakarya Nehrinin ana kol debisini büyük ölçüde arttırır.

Mudurnu Çayı​

Aşağı Sakarya’da yer alan bu su oldukça geniş bir havzanın, dağlık ve bol yağış alan bir alanın sularını toplamaktadır.

Sakarya Nehri ile Birleşen Diğer Akarsular​

Pınarbaşı Deresi, Gökpınar Deresi, Göynüközü Deresi, Özdenk Deresi, Kirmir Çayı (Sarıyar Barajı), Koca Çayı (Sarıyar Barajı), Kızıldere, Nallı Çayı, Çatak Çayı, Borçak Deresi, Sorgun Çayı, Göynük Deresi, Çarksuyu Deresi, Akgöl Deresi Sakarya nehrine katılan diğer akarsulardandır.

Sakarya Nehri Üzerindeki Barajlar​

Sakarya Nehri'nin Aladağ ve Kirmir sularını aldığı yerde Türkiye'nin en büyük santrallerinden biri olan Sarıyar Hidroelektrik Santrali ile Gökçekaya Hidroelektrik Santralı ve Yenice Barajı kurulmuştur.

Sakarya Nehri yılda 5 milyar m³ su taşımaktadır. Akımın mevsimlere dağılımı şu şekildedir:

• %13 sonbahar,
• %30 kış,
• %44 İlkbahar,
• %13 yaz.

Nehir üzerine Gökçekaya, Yenice ve Sarıyar barajları yapıldıktan sonra akım, taşkın ve aşındırma faaliyetlerinde değişmeler gözlemlenmiştir. Önceleri taşkınlarla çevresine zarar veren nehrin barajlardan sonra zararları azalmıştır. Aşağı Sakarya havzasında yıllık ortalama akımın barajların yapımıyla 195.7 m³/sn'den 158.1 m³/sn'ye (%19.2) düştüğü belirlenmiştir. Taşkın ihtimali nehrin orta kesimlerinde %45-51, aşağı kesimlerinde %31-37 azalmıştır. Barajlardan sonra nehrin maksimum debisi düşüp ortalama ve en az debileri artarak akım rejiminde düzenlenme görülmüştür. Nehrin taşıdığı askıda katı madde %40-65 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda temiz suyun enerjisi artmış, yatağını derine ve yana doğru aşındırma gücü artmıştır. Sakarya'nın debisinde kışın fazla düşme olmaması karların fazla etkili olmadığını gösterse de, ilkbaharda artışta karların etkisi vardır. Sakarya'nın rejimi karların ikincil derecede etkili olduğu yağmurlu (yağmurlu-karlı) rejimdir.

Sakarya Nehri 4,6.106 t/yıl sediment (Çökelme veya tortullanma) taşımakta iken 1972 yılında yapılan Gökçekaya Barajı'ndan sonra bu miktar 3,8.106 t/yıl'a düşmüştür.

Kaynak: wikipedia, azbibak.com