Üst
Rize

Rize

Rize
rize0e92a281e1efdba9.webp
rize0e92a281e1efdba9.webp
Plaka No53
BölgeKaradeniz Bölgesi
Yüzölçümü3.835 km²
Nüfus343.212
Nüfus Yoğunluğu89 kişi/km²
Telefon kodu+388
Rakım1239 m
İlçe12
Belediye18
Mahalle207
Köy347
Rize, Türkiye'nin kuzeydoğusunda yer alan ve Karadeniz'e sahili olan bir ildir. Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Rize'nin, batısında Trabzon, doğusunda Artvin, güneybatısında Bayburt, güneyinde Erzurum illeri bulunur.

Rize, Laz, Hemşin, Türk ve Gürcü topluluklarına ev sahipliği yapar. Türkiye'nin en çok yağış alan ilidir. En önemli ürünü çaydır. Rize'de yaz mevsimi ılık geçer. Sonbahar ve kış mevsimleri ise yağışlı geçer. Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alan Rize, bölgenin en baskın karakteristik özelliklerini gösterir. Anadolu'nun diğer bölgelerinden coğrafi yapısıyla olduğu gibi kültürel yapısı ile de ayrılır. Dik yamaçlı vadileri, dağları, buzul gölleri, zümrüt yeşili yaylaları, kemer köprüleri, kaleleri ve coşkun akan dereleri ile bir turizm beldesidir.

Rafting gibi Akarsu Sporları, Dağcılık, Trekking gibi Yürüyüş Sporları, Heliski ve Jeep Safari gibi Doğa Sporları bölgede özellikle turizm açısından yaygındır.

Rize ili nüfusu: 343.212'dir (2019 sonu). Bu nüfusun %70,32'sı şehirlerde yaşamaktadır. İlin yüzölçümü 3.835 km²'dir. İlde km²'ye 89 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 583’dür.)

4 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 İlçe, 18 belediye, bu belediyelerde 207 mahalle ve ayrıca 347 köy vardır.

Rize adı​

Antik Çağ yazılı kaynaklarında Rhizus (Πιζοῦς) olarak anılan Rize adının Yunanca "ριζα" (riza) isminden geldiği sanılmakta olup anlamı "Dağ Eteği"dir. Bazı yazarlar kent adını yine Yunanca "pirinç" anlamına gelen rizi (ρύζι) ile "kök, temel, esas" anlamına gelen Riza (ῥίζα) kelimesiyle ilişkilendirmiş, hatta Lazca İrizeni "Düzlükler" kelimesi de önerilmiştir. Şehrin Gürcüce adı: "რიზე", Lazca adı ise "Rizini"dir.

Rize tarihi​

Rize,1910
Rize,1910
Eski dönemlerde burada Kolhiler yaşamaktaydı.

Bölgeyi MÖ 765-735 yılları arasında Urartu kralı II. Sarduri ele geçirmiştir. MÖ 714'te Kimmerler tarafından fethedilen bölge, MÖ 680 İskitlerin eline geçmiş ve MÖ 626'da Saka Kralı Madovanın öldürülmesiyle Med İmparatorluğu'na bağlanmıştır. MÖ 670 yılında Milet şehir devletlerine ve Büyük İskender'in doğu seferi sırasında Kapadokya ve Bitinya ile beraber Pontos eyaletinin bir parçası olmuştur. MS 10'dan MS 395 kadar Roma İmparatorluğu'nun Bu tarihten sonra Bizans İmparatorluğu'nun bir parçası olmuştur. Romalı gezgin Arrian burada yaşayan halkı Lazlar olarak tanımlamıştır. Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra 1080 Posof kuşatmasında yenilen Gürcü Krallığı'ndan alınan Rize, Türk Beyliklerinin eline geçmiştir. 1098'de yeniden Bizansların eline geçen şehir Gürcistan üzerinden yoğun kuman iskanına uğramıştır.

1204'te Trabzon İmparatorluğu'na bağlanmıştır.

1470'te Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmiştir.

Osmanlı döneminde liman, nahiye ve kaza merkezi olarak önemini korumuştur. 1640 yılında buraya gelen Evliya Çelebi, Rize’den şöyle söz etmiştir: “Trabzon’a bağlı deniz kıyısında bahçeli güzel bir yerdir”. Osmanlı döneminde Batum Kalesi muhafızı Tuzcuoğlu Memiş Ağa (1814-1817) ve Trabzon ağalarının isyanı (1835) gibi isyanlar olmuş ve bastırılmıştır.

Rize 19. yüzyılın ikinci yarısında Batum'un Ruslara bırakılmasının ardından, Trabzon Vilayetine bağlı Lazistan Sancağının merkezi olmuş, Cumhuriyet döneminde il merkezi olmuştur. I. Dünya Savaşı'nda yaklaşık iki yıl süren Rus işgalinin ardından özellikle çay ekiminin yaygınlaşması ile önemli bir gelişme göstermiştir.

Coğrafya​

Doğu Karadeniz kıyı sıradağları yayının kuzey yamacında yer alan Rize toprakları genel ifade ile dağlık ve engebelidir.

Dağlar​

  • Kaçkar (3.937 m)
  • Barut (3.251 m)
  • Ziglat (3.511 m)
  • Verçenik (3.711 m)
  • Hipot (3.560 m)

Akarsular​

Doğudan Batıya:
  • Fındıklı Deresi
  • Arılı Deresi
  • Fırtına Deresi
  • Pazar Suyu
  • Büyükdere
  • Taşlıdere
  • İyidere

Göller​

Kentin dağlık kesimlerinde 2400 m irtifada buzul aşındırması ve biriktirmesi sonucu oluşmuş küçük alanlı göller bulunur. En büyükleri 2950 m yükseklikte bulunan Ambar Gölü ( Buzul Sirk Gölü ) ile 2900 m yükseklikteki Büyükdeniz Gölü ve 2400 m bulunan Öküzyatağı Gölü’dür. Kumluk Dağı Gölleri (Karadeniz Gölü, Mesuk Gölü, Hoçgölü, Çennovit Gölü, Meterez Gölü ve Büyük Deniz Gölleri); Kaçkar Dağı Gölleri (Öküz Yatağı Gölü, Derebaşı Gölü ve Deniz Gölü); Kara Dağ Gölleri (Çukur Göl, Anadağ Gölleri, Davalı Göl, Döner Göl, Yıldız Gölü, Zincirli Göl, Kara Göl ve Beşik Gölü); Dilek Dağı (Tatos) Gölleri (Yatak Tepe Gölleri, Döner Göl, Micovit Göl, Kovdakit Gölü, At Alanı Tepe üzerindeki Zirve Gölleri, Kumlu Göl ise diğer göllerdir.

Jeolojik özellikler​

Doğu Karadeniz dağlık sistemine dahil olan Rize arazisi esas itibarıyla Paleozoik zaman (I. zaman) bir temel üzerinde ve Kretase'de (III. zaman ara devresi) başlayan büyük orojenezle (Dağ oluşumu) yüzeye çıkmış Granodiorit ve kertase flişlerinden ibaret olmakla birlikte yer yer Neojen depolarına da rastlanır. Bütün kıyı kesimi yüzeyde üst Kretase serisi volkanik örtü ve tüflerin fazlalığı ile dikkati çeker. Kıyıya yakın yamaçlarda ise Kretase sedimanları yaygın olmakla beraber, bu sedimanların üzeri yer yer Eosen fliş serileri tarafından örtülmüştür. Yüksek dağlık sahada ise daha çok magmatik elemanlar hakim durumdadır. Granit, andezit ve bazalt kütleleri yüksekliği 3000 m’yi aşan hemen her yerde hakim durumdadır. Yörede alüvyonlara, büyük akarsu vadilerinin denizden itibaren en çok 10 km’ye kadar olan kesimlerinde rastlanır.

İklim​

Rize’de yazları serin ve ılıman, kışları soğuk ve her mevsimi yağışlı bir iklim görülür. Elli yıl boyunca yapılan rasat sonuçlarına göre Rize’nin yıllık sıcaklık ortalaması 14 °C'den biraz fazla olarak tespit edilmiştir. Bu süre içinde kaydedilen en düşük sıcaklık -7 °C derece olup, en yüksek sıcaklık ise 38 C° derecedir. En soğuk ay olan Ocak ayının sıcaklık ortalaması 6,7 C° derece, en sıcak ay olan Temmuz ayının sıcaklık ortalaması ise 22,2 C° derecedir. Ocak en az -5,6 C° derece, Temmuz en fazla 32,5 °C derece olduğu Rize’de yıllık sıcaklık salınımı 25,8 °C derecedir. Bu haliyle Rize, denizsel iklimlerin karakteristik özelliğini taşır.

rize-genelff3cc22f24c6ef5b.webp
rize-genelff3cc22f24c6ef5b.webp


Rize’de aylık ortalama sıcaklık eğrisi bütün yıl 5 °C derecenin üzerinde seyretmekte olup, sadece 4 ayın sıcaklık ortalaması 10 °C derecenin altındadır ve Rize çok nemli bir şehirdir.

Yaylalar​

Rize'nin iç kesimlerinde, zengin orman dokusu civarında yer alan yaylalarda mevcut altyapıyı kullanarak yapılabilecek fazla yatırım gerektirmeyen bir turizm çeşididir. Bu aktivite için gerekli potansiyel tüm yaylalarda mevcut olup, Ayder, Anzer, Çat, Elevit, Handüzü gibi yaylalarda yapılmaktadır.

Rize’nin güneyindeki Kaçkar Dağları ile yüksek dağların eteklerinde birbiriyle bağlantılı birçok yayla vardır. Bütün bu yaylalar yaz mevsiminde turistler tarafından ziyaret edilir. Bu yaylaların hemen hemen hepsinde de ot biçme şenlikleri yapılmaktadır. Bu şenliklere katılmak mümkün olduğu gibi, yayla eteklerindeki yamaçlarda rehberlerle birlikte doğa yürüyüşü yapma imkânı da bulunmaktadır.

Rize ilçeleri​

Rize ilçeleri
Rize ilçeleri
4 Şubat 2020 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 12 İlçe, 18 belediye, bu belediyelerde 207 mahalle ve ayrıca 347 köy vardır.
  • Rize (il merkezi)
  • Ardeşen
  • Çamlıhemşin
  • Çayeli
  • Derepazarı
  • Fındıklı
  • Güneysu
  • Hemşin
  • İkizdere
  • İyidere
  • Kalkandere
  • Pazar

Ekonomi​

Rize ekonomisi çay sektörüne dayalıdır. 48 yaş çay işleme ve çay paketleme fabrikası ve 17.000 çalışanı ile sektöre yön veren kuruluş geçmişte olduğu gibi günümüzde de Çaykur'dur. Paketlenmiş çayda Çaykur'un pazar payı %65 özel sektörün payı %35'tir. Rize'de kivi üretimine de son yıllarda önem verilmeye başlanmıştır. Balıkçılığın payı ise günden güne azalmaktadır.

Rize Bezi Dokumacılığı​

Rize Bezi Dokumacılığı
Rize Bezi Dokumacılığı
Geçmişte Rize’de en yaygın el sanatı dokumacılıktı. Kenevir ipliğinden dokunan bu bezler, iç çamaşırı yapımında kullanılırdı. Kenevir ipliği ile dokunan bezler teri çabuk kuruttuğu, havsız olduğu için alıcısı çoktu. Pazarın geniş olması kenevir üreticiliğini de yaygınlaştırmıştı. Dokunan Rize bezleri birçok ülkede alıcı bulurdu. Ancak, Cumhuriyet döneminde kenevir üretiminin giderek yerini çay üretimine bırakması ve dokumalarda pamuk ipliğinin kullanılmasıyla bezlerin nitelikleri de değişti ve İlde kenevir üretimine dayanan dokumacılık giderek azaldı.

Genel olarak “Rize Bezi” diye bilinen dokumalarda (feretiko bezi) daha çok kenevir ipliği, kimilerinde de pamuk ipliği kullanılıyordu. İl dışından sağlanan pamuk ipliği ile peştamal ve peçete, hayvancılıkla geçinen dağ köylerinden sağlanan yün ipliği ile “şal” denilen kaba kumaşlar dokunuyordu. Bu eski gelenek günümüzde tekrar canlandırılarak yaygınlaştırılmaya çalışılmakta, halk eğitim merkezlerinde bu sanatı yaşatmak amacıyla kurslar düzenlenmektedir. Hammaddesi ithal edilen Rize bezleri, birkaç atölyede fabrikasyon olarak dokunmakta ve pazarlanmaktadır. Desenler oluşturulurken mahalli motiflerden yararlanılır.

Ulaşım​

Çay hasadı
Çay hasadı
Türkiye'nin her yerinden Rize’ye karayolu bağlantısı vardır. Doğu Karadeniz sahil şeridi üzerinde yer alan Rize’de ulaşım karayolu ile sağlanmaktadır. Liman bağlantısı tamamen endüstriyel amaçlar için kullanılır. Turistik amaçlı geziler dışında denizyolu ile sivil taşıma yapılmamaktadır. Demiryolu ağı ve hava limanı şehirde mevcut değildir. Hava yolu ile ulaşım, Rize’ye en yakın il olan Trabzon havalimanından sağlanmaktadır. Ayrıca Pazar-Çayeli arasındaki Rize-Artvin Havalimanı'nın yapımı sürmektedir. 2022 yılında tamamlanması planlanmaktadır. Sivil havayolu sektöründe yaşanan gelişmeler neticesinde kentin göç vermiş olduğu büyük şehirlerle olan ulaşım bağlantısı karayolu ulaşımından çok havayolu ulaşımına kaymıştır.

Batıda 76 km ile Trabzon'a, güneyde 251 km ile Erzurum'a, doğuda ise 159 km ile Artvin'e ve 109 km ile de Sarp Sınır Kapısı’na kara yolu ile bağlantılıdır. Doğu Karadeniz limanları içerisinde gelişmeye en müsait topografik konumda olan liman, Rize limanıdır. Liman, konumu itibarı ile karayolu hatlarına bağlı olup; Trabzon, Hopa, Rusya limanları ve İkizdere-Erzurum üzerinden İran bağlantısı ile Karadeniz Bölgesinin en kestirme transit yol merkezidir.

Folklor​

Rize folkloru, yörede atma veya kesme türkü olarak adlandırılan maniler, atasözleri, deyimler ve bilmeceler bakımından çok zengindir. Halk oyunları açısından horon ve karşılama yöre olan Rize'de sahil kesiminde kemençe iç kesimlerde ise tulum oyunlara eşlik çalgısı olarak kullanılmaktadır. Güneysu yöresinde ağız armonikası ve bazı Laz ve Hemşinli köylerinde şimşir kaval seyrek de olsa aynı amaçla kullanılmaktadır.

Giyim/Kuşam​

Kadın Giyimi
Hemşinliler ve Lazlar tarafından "Horum" olarak adlandırılan sahil halkının diğer kültürel özellikleri Trabzon ile küçük ayrıntılar dışında ortaktır. Belde peştemal (çoğunlukla kavuniçi,- siyah çizgili), üstte fermene adı verilen yelek, kamis adı verilen keten içlik giyilip başta çeşan örtülmektedir.

Peştemal özellikle yaşlı kadınlar tarafından tercih edilmektedir. Koknoç adı verilen önlük ve başa bağlanan şar- puşi ikilisi Hemşinli kadının sembolüdür.

Yöre kadınları içte "foga" denen elbise veya etek-bluz giyer. Altta uzun çorap ve lastik ayakkabı, üstte ise, bele peştamal dolanır, başa "çeşan" örtülür.


Erkek Giyimi
Ceket veya zıpka denilen üstü bol, dizden aşağı dar pantolon giyilir. Gömlek üzerine yelek de giyilebilir. Ayağa ise "çapula" giyilir. "Kukula" denilen başlıkları vardır. Kemerde süslü fişeklik, barut kabı, tütün ve para kesesi ile silahlığında karakulak bıçağı (yatağan) bulunur.

Rize mutfak kültürü​

Hamsili pilav
Hamsili pilav
Rize mutfak kültürü son dönemlerde, halk kültürünün genelinde olduğu gibi dönüşümler geçirse de, özellikle köylerde geleneksel yapısını korumayı sürdürür. Bölgedeki tarım alanlarının darlığı ve iklim koşulları nedeniyle sınırlı sayıda sebze ve meyve yetiştirilmektedir. Tarım alanları daha çok “çay” ve 1990’larla birlikte kısmen “kivi” yetiştiriciliğine ayrılmış durumdadır. Arıcılık ve bal üretimi (Anzer balı, Deli bal) hala yaygınlığını sürdürürken, pekmez üreticiliği de (üzüm pekmezi, armut pekmezi/balı) devam etmektedir. Rize Kavurması, Rize Fırın Sütlacı, Rize Çayeli Kuru Fasulyesi bölgede meşhur olan tatlardır. Muhlama, Turşu tavalı, Laz böreği, Mısır ekmeği, Karalahana çorbası/Yemeği ya da Haşlaması, Vurma veya Ezme Lahana, Karalahana sarması, Pepeçura, Pekmezli kabak, Hamsili pilav, Hamsi kuşu, Hamsikoli, Enişte lokumu, Kabak sütlacı en çok tüketilen yemeklerdir. Yöre mutfağının başlıca hammaddeleri mısır(mısır unu), kara lahana, fasulye, kabak gibi sebzelerin yanı sıra, Karadeniz denince akla ilk gelenlerden olan hamsidir. Bununla birlikte hayvansal gıdalar da (et ve süt ürünleri) Rize mutfağını zenginleştiren ve tamamlayan unsurlardandır. Yılın büyük bölümünde kapalı ve yağışlı bir havaya sahip olan Rize’de yiyeceklerin güneşte kurutularak saklanması pek mümkün olmadığından turşu ve salamura yapımı da ön plana çıkar.

Rize'li Tanınmış Kişiler​

  • Kazım Ayvaz - Güreşte Olimpiyat madalyası ve dünya şampiyonu
  • Zafer Biryol - Futbolcu
  • Nikos Kapetanidis - Gazeteci
  • İbrahim Çolak- İstanbul İl Konseyi Üyesi
  • Recep Tayyip Erdoğan - Politikacı, eski başbakan ve şu anki Türkiye Cumhurbaşkanı
  • Temel Kotil - Türk Hava Yolları Havacılık Mühendisi ve CEO'su
  • Tuncay Mataracı (d. 1935) - Eski hükümet bakanı
  • Mehmet Akif Pirim - Greko-Romen güreşinde olimpiyat madalyası
  • Köksal Toptan - Politikacı
  • İsmail Türüt - Halk müziği sanatçısı
  • Yaşar Yılmaz - Güreşçi
  • Mesut Yılmaz - Politikacı ve eski başbakan
Rize'de hiç yaşamamış ancak Rize ailelerinden gelenler:
  • Sezen Aksu - Şarkıcı ve söz yazarı, İzmir doğumlu ama aslen Pazar / Rize'den
  • Tarkan - Pop şarkıcısı
 
Şehir  Ordu
Şehir  Sakarya
hic sevmem hahahahahahahahaha
Rize mutfak kültürü


hamsili-pilav123309565dfe1951.webp
hamsili-pilav123309565dfe1951.webp

Hamsili pilav
Rize mutfak kültürü son dönemlerde, halk kültürünün genelinde olduğu gibi dönüşümler geçirse de, özellikle köylerde geleneksel yapısını korumayı sürdürür. Bölgedeki tarım alanlarının darlığı ve iklim koşulları nedeniyle sınırlı sayıda sebze ve meyve yetiştirilmektedir. Tarım alanları daha çok “çay” ve 1990’larla birlikte kısmen “kivi” yetiştiriciliğine ayrılmış durumdadır. Arıcılık ve bal üretimi (Anzer balı, Deli bal) hala yaygınlığını sürdürürken, pekmez üreticiliği de (üzüm pekmezi, armut pekmezi/balı) devam etmektedir. Rize Kavurması, Rize Fırın Sütlacı, Rize Çayeli Kuru Fasulyesi bölgede meşhur olan tatlardır. Muhlama, Turşu tavalı, Laz böreği, Mısır ekmeği, Karalahana çorbası/Yemeği ya da Haşlaması, Vurma veya Ezme Lahana, Karalahana sarması, Pepeçura, Pekmezli kabak, Hamsili pilav, Hamsi kuşu, Hamsikoli, Enişte lokumu, Kabak sütlacı en çok tüketilen yemeklerdir. Yöre mutfağının başlıca hammaddeleri mısır(mısır unu), kara lahana, fasulye, kabak gibi sebzelerin yanı sıra, Karadeniz denince akla ilk gelenlerden olan hamsidir. Bununla birlikte hayvansal gıdalar da (et ve süt ürünleri) Rize mutfağını zenginleştiren ve tamamlayan unsurlardandır. Yılın büyük bölümünde kapalı ve yağışlı bir havaya sahip olan Rize’de yiyeceklerin güneşte kurutularak saklanması pek mümkün olmadığından turşu ve salamura yapımı da ön plana çıkar.
 
Geri
Üst