İçindekiler
Denizli | |
---|---|
Plaka No | 20 |
Bölge | Ege Bölgesi |
Yüzölçümü | 12.134 km² |
Nüfus | 1.027.782 |
Nüfus Yoğunluğu | 85 kişi/km² |
Telefon kodu | +258 |
Rakım | 392m |
İlçe | 19 |
Belediye | 19 |
Mahalle | 617 |
Bir sanayi, ihracat ve ticaret merkezi olan Denizli, aynı zamanda 65 bine yaklaşan üniversite öğrencisine ev sahipliği yapmaktadır. Bir yılda milyonlarca yerli ve yabancı turisti ağırlayan il, bir turizm kenti olmasının yanı sıra düzenlenen yerel, ulusal ve uluslararası etkinliklerle eğitim, kongre, kültür ve sanat merkezi özelliğindedir. GEKA (Güney Ege Kalkınma Ajansı) merkezi Denizli'dedir.
Akdağ'ın (Babadağ) kuzey yamaçları eteklerinde, Büyük Menderes'in kolu olan Aksu çayına kavuşan derelerle hafifçe yarılmış bir plato üzerinde yer alan Denizli, yeni bir kenttir. Asıl kent buradan 6-7 kilometre kadar kuzeydeki Laodikya (Laodicaea) idi. Selçuklular ve Bizanslılar arasındaki savaşlar sonucu yıkıma uğrayan ve özellikle suyolları bozulan Laodikeia zamanla terk edilmeye başlanmış ve yerleşme 11. yüzyıldan başlayarak bol su kaynaklarının bulunduğu Denizli, Ladik'e doğru yer değiştirmeye başlamıştır. Kent, 1702-1703'teki bir deprem sırasında büyük zarara uğramış ve daha sonra yeniden kurulmuştur. Ege kıyılarından iç kesimlere sokulan doğal bir yol üzerinde bulunan Denizli, özellikle 1950'li yıllarda karayollarının düzelmesinden sonra, bu konumunun ve çevresindeki tarım etkinliklerinin gelişmesi sonucu hızla kalabalıklaşmış ve 1950'de 22.000 olan nüfusu, aradan geçen 60 yıl içinde yaklaşık 25 kat artmıştır. Sanayisi, turizmi, ticareti ve hizmet sektörü çok gelişmiş olan Denizli, Türkiye'nin en kalkınmış kentlerinden biridir. Anadolu Kaplanları'nın başıdır. Dünya'da tekstilin en önemli başkentleri arasındadır. Ayrıca Serinhisar ilçesi de Türkiye'nin leblebi ve leblebi ürünleri ihtiyacının %85 civarını karşılamaktadır. Denizli, Türkiye'nin en büyük 10 ekonomisi arasındadır. Kent, havlu, bornoz ve ev tekstilinde ABD ve AB pazarında iyi bir prestije sahiptir. Havası ve doğası Ege Bölgesi'nin ortalamalarını yansıtır. Şehrin birkaç noktasında horoz heykeli bulunur. Dünyaca bilinen doğa harikası Pamukkale de şehrin simgelerinden biridir. Pamukkale, Unesco'nun dünya kültür mirası listesindedir. Karahayıt da uluslararası termal bir merkezdir. Ayrıca en yüksek dağı Honaz Dağı aynı zamanda Ege Bölgesi'nin en yüksek dağıdır (2532 m). Şehirde UNESCO'ya giren Hierapolis, Laodikeia, Tripolis vb. birçok antik kent bulunmaktadır.
Tarih
Denizli şehri ilk defa, bugünkü şehrin 6 km kuzeyinde, Eskihisar Köyü civarında, Milattan önce 261 - 245 yılları arasında, Suriye Kralı ikinci Antiokhos tarafından kurulmuştur. II. Antiokhos kente karısı Laodikeia'nin adını vermiştir. Laodike'nin kenti anlamına gelen "Laodikeia" adını alan kent, M. S. 7. yüzyılda büyük bir depremle yıkılınca, kent bugünkü Kaleiçi mevkiine taşınmıştır. Türkler Denizli havalisini zapt ettikten sonra, kenti "Ladik" adıyla anmışlardır.Denizli adına, tarihi kaynaklarda başka başka isimler olarak rastlamaktayız. Selçuklu kayıtları ve Denizli mahkemesi seciye sicilleri Ladik ismini vermektedir. İbni Batuta'nın seyahatnamesinde Tunguzlu denilmektedir. Mesalikullebsar'da da Tunguzlu olarak kaydedilmiştir.
Timurlenk'in zafernamesini yazan, Şerafettin Zemdi Tenguzlug ve Tonguzlug gibi iki isimden bahsetmektedir. Tengiz kelimesi eski Türkçede Deniz demektir. Tunguzlu ise bugünkü imlasıyla Denizli demektir. Netice olarak Denizli adı, Tenguzlu ve Tunguzlu kelimelerinin zamanla ağızdan ağza, Denizli kelimesi haline gelmesinden bugünkü şeklini almıştır.Denizlili araştırmacı Mümtaz Başkaya, konu ile ilgili yazdığı kitabında, Denizli adının kökeninin Tengiz olduğunu ve bir boy adı olarak Orta Asya'dan Anadolu'ya geldiğini ileri sürmektedir. Ayrıca adı geçen bu kitabında Denizli adının kentte bulunan suların çokluğu ile ilgisinin bulunmadığını da çok gerçekçi biçimde açıklamıştır. Bu yer adının başka yerleşimlerin de adı olduğunu, Türkiye'de başka yerlerde de Denizli ve benzer türdeki adların olduğunu göstererek bu konuya gerçekçi bir açıklama getirmiş olmaktadır.
2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Denizli'de sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.
İklim ve Bitki örtüsü
İlin kuzey kısmı Ege, güney kısmı Akdeniz bölgesine dahildir. Kıyı kesimlerinden iç bölgelere geçit yerinde olduğundan, kuzey kısımda az da olsa iç bölgelerin iklimi hissedilir. Ege Bölgesi ikliminden sıcaklık olarak biraz düşük farklılıklar görülebilir. Denizli'de dağlar genel olarak denize doğru dik olduğundan, denizden gelen rüzgarlara açık bulunmaktadır. Kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. İlde yıllık sıcaklık ortalaması 15,8 °C'dir.Denizli'nin bitki örtüsü makidir.Maki küçük çalılara denir. Denizli'nin % 59'u ormanlarla kaplıdır. Çayır ve meralar % 10, ekili ve dikili arazi % 43'tir. Ekime müsait olmayan kısmı sadece % 1'dir.
İlin bitki örtüsünü çoğunlukla orman ağaçları ile Akdeniz iklimine has makiler meydana getirir. Ormanlarda karaçam, kızılçam, sedir, ardıç, meşe,kestane, çınar, dişbudak, kızılağaç (Boya ağacı), günlük gibi ağaç türleri bulunur. Ormanların başladığı sınırların altında kalan dağ eteklerindeki geniş alanlar çalılık ve fundalıklarla kaplıdır.
denizli-horoz-heykeli5e5f09c29096fa77.webp
Ekonomi
Denizli ilinin ekonomisi sanayi ve ticarete dayalıdır. Denizli, bir ihracat ve sanayi kentidir. Hizmet sektörü de oldukça gelişmiştir. Son 15 yıl da sanayisi müthiş bir gelişme göstermiştir. ABD'ye bakır tel ihraç etmiştir. Faal nüfusun %45'i tarım, balıkçılık, Arıcılık, ormancılık ve hayvancılık'la uğraşır. Bütün gelirin %30'u sanayiden sağlanır. Türkiye'de Anadolu Kaplanları olarak bilinen ihracatçı şehirlerin başında gelir. Her yıl milyarlarca dolarlık ihracatıyla Türkiye'nin lokomotif sanayi şehirlerinden biridir. Denizli Türkiye'de ve dünyada tekstilin başkenti olarak anılıyor olsa da son yıllarda tekstilde yaşanan ekonomik kayıplar nedeniyle ekonomik dengeler mermer ve doğal taş sektörü üzerine kaymıştır. Denizli'den tüm dünya ülkelerine traverten ve türevi olan mermer ve doğal taş ihracatı gerçekleştirilmektedir. Serinhisar ilçesi de Türkiye'nin leblebi ve leblebi ürünleri ihtiyacının %85 civarını karşılamaktadır ve ihraç etmektedir.Tarım
Denizli tarıma çok elverişlidir. Başlıca tarım ürünleri; buğday, arpa, Ceviz, mısır, nohut, tütün, haşhaş, ay çekirdeği, üzüm, İncir ve pancardır. Sebze üretimi ise 250 bin tondur. Üzümden sonra, kavun, karpuz, elma, armut, vişne, kiraz, şeftali, badem, erik ve nar bol miktarda yetişir.Antepfıstığı üretimi gün geçtikçe artmaktadır. 120.000 zeytin ağacından ortalama 1000 ton zeytin elde edilir. Mevcut su potansiyeli bütün ekili araziyi sulamaya elverişlidir. Ekili arazinin önemli kısmı sulanmaktadır. 95.000 incir ağacı bulunmaktadır.
Sanayi
Sanayi oldukça gelişmiştir. Dokuma , enerji, otomotiv yan sanayi , maden ve metal sanayi ön sıradadır.Kültür
Denizli'de kültür ve sanat faaliyetleri genellikle Denizli Devlet Tiyatroları, Pamukkale Üniversitesi, Denizli Büyükşehir Belediyesi, Desav (Denizli Sanat Vakfı) ve diğer kurumlar tarafından organize edilmektedir. Ayrıca özel organizasyon şirketleri de çeşitli etkinlikler düzenlemektedir. Denizli Devlet Tiyatrosu haftada iki-üç gün oyunlarını sergilemektedir. Diğer etkinlikler (Konser, söyleşi vb.) ise muhtelif mekanlarda ve zamanlarda sıklıkla organize edilmektedir.Mutfak
- Denizli Kebabı
- Tandır kebabı
- Patlıcan Kebabı
- Çöp şiş
- Siron
- Keşkek
- Çaput Aşı
- Sıyırma
- Arabaşı
- Kiide
- Yoğurtlu Patlıcan Gömmesi
- Sura
- Kaçamak
- Gındıra Çorbası
- Tavuklu keşkek
- Dirit
- Patlıcan dolması
- Biber Tatarı
- Top Tarhana
- Leyen böreği
- Börülce böreği
- Cızlama
- Pide
- Meneviş yoğurtlaması
- Zafer Gazozu : 1934 yılından beri Denizli'lerin bir numaralı içeceğidir.
Turizm
Pamukkale; kaynak sularının kirecinden oluşmuş travertenleri ile ünlü bir turizm cennetidir. Dünyada eşi benzeri bulunmayan Unesco Dünya Kültürel Miras Listesinde yer alan hem Doğal ve hem de Arkeolojik sit olan Türkiye'nin en tanınmış doğa harikasıdır. Yılda iki milyon yerli ve yabancı turist Pamukkale'yi ziyaret etmektedir. Pamukkale 2700 metre uzunluğunda ve yüksekliği 160 metredir. Parlak beyaz rengiyle Pamukkale'yi 50 km uzaklıktan görmek mümkündür. Ayrıca Pamukkale'de Hierapolis antik kenti,antik havuz, antik tiyatro, arkeoloji müzesi gezilmesi gereken yerlerdendir. Tepesinde antik Roma'dan kalma Hierapolis adlı kutsal antik şehir bulunur. 5–10 km yakınında Laodikeia (Laodikya) antik kenti bulunur.5 km ilerisinde ise uluslararası bir termal merkez olan Karahayıt vardır. Yılın her mevsiminde ana kaynağından "58" derece çıkan Karahayıt' ın kendine has kırmızı renkli şifalı termal suyu ve termal çamuru, Ege Üniversitesi Hidroklimatoloji Enstitüsünün vermiş olduğu rapora göre içerdiği zengin mineralleri ile eşsiz bir sağlık kaynağıdır. Karahayıt' ta bulunan turistik tesislerde (Otel, Apart Otel ve Pansiyonlarda) Kırmızı Su ve Termal Çamur sayesinde pek çok hastalık ve sağlık probleminize şifa bulursunuz.
Denizli' de bunların dışında çok sayıda antik kent bulunmaktadır. Keloğlan Mağarası ve Kaklık Mağarası ise mutlaka görülmesi gereken diğer turistik yerlerdendir. Pamukkale ve Karahayıt bölgesinde beş ve dört yıldızlı oteller, pansiyonlar termal turizm ve kaplıca hizmeti vermektedir.
Bunların yanı sıra Denizli'nin Buldan ilçesi ürettiği birbirinden güzel el dokumaları ile dünyaca ünlüdür. Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist ilçeyi ziyaret etmektedir.
Antik kentler
- Hierapolis Antik Kenti
- Laodikeia Antik Kenti
- Anaua Antik Kenti / Çardak
- Tripolis Antik Kenti
- Tabea Antik Kenti - Kale
- Colossae Antik Kenti - Honaz
- Eumenea Antik Kenti - Çivril / Işıklı
- Heraklia Salbace Antik Kenti - Tavas / Vakıf
- Dionysopolis Antik Kenti - Çal / Ortaköy
- Sebastopolis Antik Kenti - Tavas / Kızılca
- Trapezopolis Antik Kenti - Babadağ / Bekirler
- Attuda Antik Kenti - Babadağ / Hisarköy
- Apollonia Salbace Antik Kenti - Tavas / Medetköy
Bunların dışında;
- Apollon Lermenos Tapınağı: Bir Anadolu Tanrısı olan Apollon Lermenos’ a adanmış olan bu kutsal alan, Menderes Nehri’ nin güney kıyısında, Hierapolis’e 35 Kilometre mesafede bugün Çal Ovası olarak adlandırılan Bahadınlar bölgesinde 1887 yılının Mayıs ayında araştırmacılar W.M.Ramsay, D.G. Ho garth ve H.A. Brown tarafından tespit edilmiştir. Bölgedeki diğer kült alanları göz önüne alınırsa Apollon Lermenos Kutsal Alanı erken dönemlerde olasılıkla Tanrıça Kybele’ ye adanmış kült merkezinin üzerine, MS II yüzyılda İmparator Hadrianus Dönemi ( MS 117-138 ) ve hemen sonrasında inşa edilmiş olmalıdır. Kutsal alanın en batısında Menderes Vadisi’ ne hakim bir noktaya tanrının tapınağı yerleştirilmiştir. Kuzeybatı-güneydoğu yönünde konumlandırılan tapınak, anakaya yı kullanan yüksek bir podyum üzerinde, tetrastylos ( ön cephesinde dört sütun bulunan ) plan tipinde ve korinth düzenindedir.
- Beycesultan Höyüğü : Çivril ilçesindedir. Tarih öncesindeki Kalkolitik Çağdan Bronz Çağı'na, Bizans İmparatorluğuna uzanan çok uzun bir sekans içinde yerleşime konu olmuş olması Beycesultan'ın en önemli özelliğidir. Kazılarda keşfedilen ve çok ince bir sanatın ve işciliğin eseri olan buluntulardan bazıları Anadolu Medeniyetleri Müzesi' nde ve Pamukkale'deki Hierapolis müzesinde sergilenmektedir.
Beycesultan'da keşfedilen ve MÖ 2. binyılın başlarına tarihlenen Luvi dilinde bir hiyeroglif mühür mevcuttur.
Müzeler
- Atatürk ve Etnografya Müzesi
- Pamukkale Arkeoloji Müzesi
- Folklorik Bez Bebek Müzesi
Festivaller
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Halk Dansları Festivali
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Türkçe Sözlü Müzik Festivali (Türkçevizyon)
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Çocuk Şenliği
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Sivil Toplum Fuarı
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Amatör Tiyatrolar Festivali
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Uluslararası Yaren Şairler Şöleni Festivali
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Bozdağ Kar Şenliği
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Ege Aşıklar Bayramı
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Cam Festivali
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Koruyucu Aile Şenliği
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Bahar Spor Şenlikleri
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Liselerarası Tiyatro Festivali
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Geleneksel Türk Spor Oyunları
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Genç Denizli Rock Müzik Festivali
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Genç Denizli Film Festivali
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Japon Filmleri Festivali
- Denizli Büyükşehir Belediyesi - Merkez Efendi Tıp Festivali
- Buldan Belediyesi - Uluslararası Dokuma, Kültür ve El Sanatları Festivali
- Çal Belediyesi - Sudan koyun Geçirme ve Bağbozomu Şenlikleri
- Honaz Belediyesi - Kiraz Bayramı Şenlikleri
- Kale Belediyesi - Geleneksel Kale Biberi ve Pehlivan Güreşleri Festivali
- Bekilli Belediyesi - Kültür-Sanat-Üzüm ve Şarap Festivali
- Uluslararası Şiir Günleri
- Efes Pilsen Blues Festival
- Pamukkale Üniversitesi - Syot Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Bahar Şenlikleri
- Pamukkale Üniversitesi - Teknoloji ve Arge Günleri
- Pamukkale Üniversitesi - Uçurtma Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Tiyatro Festivali
- Pamukkale Üniversitesi - Uluslararası Sanat Kolonisi
- Pamukkale Üniversitesi - Bilim Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Dans Festivali
- Pamukkale Üniversitesi - Yörük Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Aşıklar Şöleni
- Pamukkale Üniversitesi - Best Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Satranç Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Gülümse Çocuk Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Zeybek Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Edebiyat Buluşmaları
- Pamukkale Üniversitesi - Genç Tema Çevre Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Rock Festivali
- Pamukkale Üniversitesi - Sinema Günleri
- Pamukkale Üniversitesi - Maliye Topluluğu Şenliği
- Pamukkale Üniversitesi - Uluslararası Aphrodisias-Laodikeia Gençlik,Spor,Kültür ve Sanat Festivali
- Ayrıca ilçelerde ve beldelerde de çeşitli festivaller düzenlenmektedir.
Tiyatrolar
- Denizli Devlet Tiyatrosu
- Denizli Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatrosu
- Denizli Büyükşehir Belediyesi Genç Denizli Tiyatro Kulübü
- Tiyatro Cezve
- DKM Tiyatro (Demsad)
- Tiyatro Zamazingo
- Batı Edebiyatları ve Sanat Topluluğu (Pamukkale Üniversitesi)
- Edebiyat Dostları Tiyatro Topluluğu
- Hayal Perdesi Oyuncuları (Pamukkale Üniversitesi Tiyatro Kulübü)
- Tabib'ül Curcuna (Pamukkale Üniversitesi Tiyatro Kulübü)
Kongre ve kültür merkezleri
- Pamukkale Üniversitesi Hasan Kasapoğlu Kültür Merkezi (Denizli Devlet Tiyatrosu)
- Pamukkale Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi
- Denizli Kongre ve Kültür Merkezi
- Ziya Tıkıroğlu Sanat Merkezi
- Çatalçeşme Oda Tiyatrosu
- Pamukkale Antik Tiyatro
- Halk Eğitim Merkezi
- Nihat Zeybekçi Kongre ve Kültür Merkezi
Park ve bahçeler
- İncilipınar Vali Recep Yazıcıoğlu Kültür Parkı, 174 bin metre kare alana kurulmuş olan Türk büyüklerinin anıtlarının ve büyük bir göletin olduğu, piknik Alanları, çay bahçeleri , açık olimpik yüzme havuzunun bulunduğu parktır.
- Çamlık Parkı, Çamlık Dağı'nın eteklerine Kurulu Saklıgölü, küçük Şelaleleri, mini hayvanat bahçesi, Çay Bahçesi, Kafeteryası, Köpek Eğitim Merkezi, Hayal Kahvesi ve Belediye Konukevi ve seyir kalesi'nden de Denizli'nin seyredilebileceği park.
- Sümer Parkı, şehrin içinde, Sümer Mahallesi'nde sanayi bölgesinde yer alan parkta kafeler, Barlar, Küçük Hayvanat Bahçesi, Gölet ile Sümerpark AVM burada bulunmaktadır.
- Yenişehir Yunus Emre Koruluğu, Yenişehir Mahallesi'nde, Teras Park AVM'nin hemen altında yer alan parkta spor ve fitness imkânları, oyun grupları, büfeler ve piknik alanları bulunmaktadır.
- Adalet Parkı, 2010 yılının ilk yarısında hizmete girmiş olan Adalet Parkı, 29 Ekim Bulvarı üzerinde, Adalet Sarayı karşısında yer almaktadır.
- Eskihisar Parkı 50 bin m² alana sahip bir parktır. İçinde çocuklar için 1 park, 850 metre uzunluğunda yürüyüş ve koşu yolu, 1 wc, 1 fitness grubu, süs havuzları, şelale, sentetik kızak pisti, cafeterya, büfeler ile masal kahramanları figürleri (şirinler, pamuk prenses ve yedi cüceler, dinozor ve köpekli kaydırak), ateşli piknik alanları, masal parkında 1 suni dere, çeşmeler, seyvanlar ve kameriye mevcuttur. Parktaki Sentetik Kızak ise Türkiye'de bir ilktir.
- Ak Vadi Parkı Toplam 700 bin m² alanı ile Ege Bölgesinin en büyük, Avrupa'nın da sayılı parkıdır.
- Sevindik Vadi Parkı Toplam 92200 m² alanı kapsıyor. İçinde, giriş meydanı, yaprak bitki gösteri alanı, su oyunları alnı, kafeterya, seyir terasları, tarih bahçesi, mini golf alanı, spor alanı, sosyal tesis, paintball alanı, oyun treni, ağaç altı oturma meydanı, yeşil amfi, bob kart istasyonu alanı, paten pisti, yeşil labirentler, çocuk oyun macera alanları, tırmanma oyun alanları, jimnastik platformu, koşu ve yürüyüş parkurları, bisiklet parkuru, dinlenme alanları, şelale ve su öğeleri, kelebek vadisi ve otopark mevcut.