Ülke Litvanya Cumhuriyeti

Litvanya (Litvanca: Lietuva), resmi olarak Litvanya Cumhuriyeti (Litvanca: Lietuvos Respublika), Kuzey Avrupa'da bulunan, üç Baltık devletinden biridir. Ülkede yerleşim daha çok Baltık Denizi boyunca yoğunlaşmıştır, kuzeyden Letonya, güneydoğudan Beyaz Rusya ve Polonya, batısındansa Rusya egemenliğindeki Kaliningrad ile sınır komşusudur. Deniz aşırı olaraksa; Baltık Denizi'nin karşısında bulunan İsveç'le komşudur. Ülkenin nüfusu yaklaşık üç buçuk milyondur. En büyük kenti ve başkenti Vilnius'tur.

14. yüzyıl sıralarında, Litvanya Avrupa'nın en geniş sınırlarına sahip devletlerinden biriydi, o dönemde: Beyaz Rusya, Ukrayna, Polonya ve Rusya'nın bir bölümü Litvanya Büyük Dükalığı'nın egemenliğindeydi. 1569'daki Lublin Birliği'yle, Polonya ve Litvanya yeni bir devlet olarak Lehistan-Litvanya Devleti'ni oluşturdu. Bu birleşmeden iki yüzyıl sonra 1772 ve 1795 yılları arasında bu ittifak bozulmaya başladı. Litvanya'nın parçaları Rus İmparatorluğu'nun eline geçti.

I. Dünya Savaşı'nın sonrasında, ülkede bağımsızlık hareketleri başladı. 16 Şubat 1918'de ulusal egemenlik bildirisi yayınlandı. 1940'tan başlayarak Litvanya; Sovyetler Birliği ve Nazi Almanyası'nın etkisine girdi. 1944'te II. Dünya Savaşı'nın sonları yaklaştıkça ülke, Nazi Almanyası'nın egemenliğinden sıyrıldı. Böylece ülkede yeniden Sovyet egemenliği başladı. 11 Mart 1990'da, yayınlanan ulusal bir deklarasyonla Litvanya Sovyetler Birliği'nden ayrıldığını açıkladı ve bağımsızlığını ilan etti.

Uluslararası finans araştırmalarına göre Litvanya Avrupa'nın en hızlı gelişen ekonomilerinden birine sahiptir. Litvanya; NATO, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği'ne üyedir. Ülke, Avrupa Birliği'ne 21 Aralık 2007'deki Schengen Antlaşması'yla tam üye olmuştur. 2009'da, Vilnius Avrupa Kültür Başkenti seçilmiştir. Tarihte "Litvanya" ismine ilk rastlanılan tarih olan 1009 yılının bininci yıl dönümü, ülke genelinde çeşitli etkinliklerle kutlanmıştır. 1 Ocak 2015'te Euro resmi para birimi olarak benimsenmiş ve Eurozone'a dahil olan 19. ülke olmuştur.

Bayrak​

Litvanya Bayrağı Sarı (en üstte), yeşil (ortada), ve kırmızı (altta) olmak üzere üç eşit yatay şeritten oluşmaktadır. Sarı renk Litvan ırkını, yeşil renk Litvanyanın doğasını ve kırmızı renk ise kan'ı sembolize eder.

Litvanya tarihi​

Litvanya tarihi bugünkü Litvanya topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

Orta Çağ : İnsanların Litvanya topraklarına ilk olarak yerleşmesinin son Buzul Çağı'nın sona erdiği MÖ 10000 yılı civarında olduğu sanılmaktadır. MÖ 2500 civarında bölgeye Hint-Avrupa kavimleri yerleşti ve MÖ 2000 civarında Baltık halklarının etnik bilinci oluşmaya başladı. Günümüzdeki Litvanlar ve Letonlar bu Baltık halklarından gelmektedirler. İlk Çağ ve Orta Çağ'da mevcut olan çeşitli Baltık halkları (tarih boyunca eriyerek yok olmuşlar, sadece bu iki halk günümüze kadar ulaşmışlardır.

11. yüzyılda Litvanya Kiev Knezliği'nin bir parçasıydı. Ancak 12. yüzyıla doğru Litvanlık bilinci oluşmaya başladı ve 13. yüzyıl başlarında Litvanya Grandüklüğü oluştu.

Litvanya Grandüklüğü : Litvanlar Avrupa'da Hristiyanlığı en geç kabul eden uluslardan biridir. 6 Temmuz 1253 tarihinde taç giyen Litvanya Grandükü Mindaugas Hristiyanlığı kabul etmiş ancak suikast sonucu öldürülmesinden sonra ülke tekrar pagan dinine geri dönmüştür. Litvanya 13. yüzyılda defalarca Altınordu Devleti tarafından istila edildi. Ancak 1377 yılında Litvanya Grandükü Jogaila'nın Hristiyanlığı kabul ederek Lehistan kraliçesi Jadwiga ile evlenmesi sonucu Litvanya Hristiyanlaşmaya başladı.

Litvanya Grandükü ile Lehistan kraliçesinin evliliği iki ülkenin kader birliği oluşturmasına yol açtı. Bu çiftin torunları Jagiellon Hanedanı olarak bilinmektedir ve hem Lehistan hem de Litvanya'yı 1377-1572 yılları arasında tek elden yönetmişlerdir. Ancak her iki ülke de aynı kral tarafından yönetilmekle birlikte 1569 yılına kadar ayrı ülkeler olarak kaldılar.

Lehistan-Litvanya Birliği : Lehistan-Litvanya Birliği, Avrupa tarihinde çeşitli adlar altında tanınmıştır. Bu adlardan bazıları Birinci Lehistan Cumhuriyeti, İki Ulus Cumhuriyeti, İki Ulus Birliği veya İki Halk Birliği şeklindedir (Lehçe: Rzeczpospolita Obojga Narodów). Lehistan ve Litvanya devletlerinin birleşmesi sonucu ortaya çıkan bu devlet 17. yüzyıl Avrupa'sının en büyük ülkelerinden biriydi.

Lehistan-Litvanya Birliği 1 Temmuz 1569 tarihinde imzalanan Lublin Antlaşması ile kuruldu. Bu antlaşmayla Lehistan Krallığı, Litvanya Grandüklüğü ve Kraliyet Prusyası tek bir devlet olarak birleştiler ve Avrupa'nın en güçlü ülkelerinden biri haline geldiler. Aslında bu ülkeler 1569 yılından önce de işbirliği halindeydiler. Lehistan ve Litvanya 1386 yılında Litvan Jagiellon Hanedanının Lehistan'ı yönetmeye başlamasından sonra aynı krallar tarafından yönetilmekteydiler. Ancak Lublin Birliğine gelinceye kadar kral hariç iki ülkenin bütün yönetim organları ayrı tutulmaktaydı. İki ülkenin ayrı meclis (Sejm) ve senatosu vardı. Krakow ve Vilnius'ta ayrı başkentler bulunmaktaydı. Birleşmeden sonra Krakow'da tek bir meclis ve senato kaldı. Başkent 1596 yılında da Varşova'ya taşındı.

Rusya dönemi (1795–1914) : Çariçe II. Katerina'nın zamanında Lehistan-Litvanya Birliği parçalanarak başta Rusya olmak üzere Avusturya ve Prusya arasında bölüşüldü. Bu bölüşmeden sonra Litvanya topraklarının çoğu başkent Vilnius dahil Rusya'da kaldı. 1812 yılında Napolyon Bonapart'ın komutasındaki Fransız ordusu Litvanlar tarafından kurtarıcı gözüyle karşılandı. Ama Fransız ordusu geri çekilince Rusya çarı I. Nikolay Litvanya'da katı bir Ruslaştırma siyaseti başlattı. 1831 ve 1863 Polonyalılar ve Litvanlar ayaklandılar ama başarılı olamadılar. 1864'te Rusya Litvan dilini ve Latin alfabesini yasakladı. Litvanya'daki Rus egemenliği I. Dünya Savaşı'na kadar devam etti.

Yakın tarih : 1915 yılında Litvanya Alman İmparatorluğu tarafından işgal edildi. Savaştan sonra da 16 Şubat 1918 tarihinde Litvanya bağımsızlığını ilan etti. II. Dünya Savaşı'ndan önce Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği arasında yapılan Molotov Ribbentrop Paktı sonucu Litvanya SSCB'nin kontrolü altına girdi. Sovyet ordusu Litvanlar tarafından kurtarıcı gözüyle karşılandı. Ancak 1941 yılında Litvanya'nın büyük bir bölümü Alman ordusu tarafından işgal edildi ve ülkenin Yahudi halkı Holokost'a (Yahudi Soykırımı) tabi tutuldu. Savaşın başlarından Litvanya'daki Yahudilerin sayısı 250.000'e yakındı. Alman işgali altında bu nüfusun % 90'ı ortadan kaldırıldı.

1945 yılında Sovyet ordusu Litvanya'ya girdi ve böylece Alman işgali sona erdi. Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edildi. 1941-1952 yılları arasında Litvanya Stalinizm'in en katı örneklerinden birine sahne oldu. 30.000'e yakın Litvan aile Sibirya'ya sürgüne gönderildi.

1980'lerin sonunda Sovyetler Birliği çözülmeye başladı. Baltık Ülkelerinde Sovyet baskısına karşı eylemler yapıldı. 23 Ağustos 1989 tarihinde Litvanya, Letonya ve Estonya'daki halk el ele tutuşarak Tallinn'den Riga'ya oradan da Vilnius'a kadar uzanan 600 kilometrelik bir insan zinciri oluşturarak dünyaya seslerini duyurmayı başardılar. Şarkı Devrimi adıyla anılan bu devrimi takiben 11 Mart 1990 tarihinde Litvanya SSCB'den bağımsızlığını ilan eden ilk Sovyet Cumhuriyeti oldu. 2004 yılında da Litvanya Avrupa Birliği'ne ve NATO'ya üye kabul edildi.

Coğrafya​

Litvanya Doğu Avrupa'da bulunur ve 53 ve 57 kuzey paralelleri ve 21-27 doğu meridyenleri arasındadır. Ülkenin sahil şeridi 61 mil uzunluğundadır. Ülkenin Baltık Denizi'nde olan sahilinin uzunluğu 24 mildir. Kuronya Uzantısı sayılmazsa, Litvanya; Baltık ülkeleri arasında, Baltık Denizi'ne en az sınırı bulunan ülkedir. Litvanya'nın en büyük sıcak su limanı, Klaipeda'dır. Kuronya Uzantısı, Kuronya Lagünü'nden başlayıp (Litvanca: Kuršiu marios), Kaliningrad'a kadar uzanan bir deniz uzantısıdır. Ülkedeki temel akarsu, Neman Irmağı'dır. Bu ırmağın bazı kolları uluslararası taşımacılıkta kullanılmaktadır.

Litvanya toprakları buzullar tarafından aşındırılmıştır. Ülkenin batısındaki yaylalarda ve doğusundaki dağlık arazilerde morenler geniş yer kaplar. Ülkenin en yüksek noktası Aukštojas Tepesi'dir, buranın yüksekliği 293 metredir. Ülke topraklarında Vištytis Gölü gibi çok sayıda göl ve sulak alan bulunur; ülke içinde karmaşık olarak yayılan ormanlıklar ülkenin yaklaşık %33'ünü kapsar. Ülkenin iklimi ılıman ve karasal iklimin etkilerinin görüldüğü karma bir iklimdir, ülkede yazlar ve kışlar ılıman geçer. Bir coğrafi hesaplama yöntemine göre, Litvanya'nın başkenti Vilnius'un birkaç km ötesinde Orta Avrupa iklimi başlar.

Litvanya Orta ve Doğu Avrupa iklimlerinin karışmasıyla oluşan Sirkum-Borel İklim Bölgesi'ne dahildir.

İklim ve Hava Durumu​

Litvanya'nın iklimi, deniz (ılıman) ve oransal olarak hafif karasal iklim arasındadır. Ocak ayında kıyılardaki ortalama sıcaklık −2.5 °C, temmuzdaysa 16 °C'dir. Ocak ayında başkent Vilnius'un ortalama sıcaklık değeri -6 °C iken, temmuzda bu ortalama 16 °C'ye yükselir. Ülke genelinde yaz dönemindeki ortalama sıcaklık gündüzleri 20 °C, geceleriyse 14 °C kadardır. Litvanya klimatoloji tarihine göre bu ortalamanın 30-35 °C'ye kadar yükseldiği de görülmüştür. Ülkede bazı kışlar aşırı soğuk olur. Sıcaklık değerleri hemen hemen her kış -20 °C'ye kadar düşer. Ülkenin sahil kesimlerindeki en düşük sıcaklık değeri -34 °C, doğusundaysa −43 °C olarak ölçülmüştür.

Ülkenin kıyı bölgelerindeki yıllık yağış ortalaması 800 mm'dir. En çok yağış alan kuzey bölgelerinde ise bu oran 900 mm'ye kadar yükselir. Ülkenin doğusu yıllık ortalama 600 mm yağış alır. Kar, ülkede her yıl ekim ve nisan arasında görülen bir durumdur. Bazı yıllar mayıs ve eylül aylarında karla karışık yağmur da görülür. Ekinlerin büyüme dönemi; ülkenin batı bölgelerinde 202 gün, doğu bölgelerinde ise 169 gündür. Ülkenin doğusunda seyrek olarak güçlü fırtınalar görülür, ancak kıyı bölgelerinde fırtınalar yaygındır.

Baltık ülkelerinde sıcaklık değerlerinin kaydı 250 yıldır tutulmaktadır. Bu veriler ışığında 18. yüzyılın ortalarının ülkede sıcaklıklık değerlerinin yüksek olduğu zamanlar olduğu söylenebilir. Yine bu verilere göre 19. yüzyıl, 18. yüzyıla göre nispeten daha serin geçmiştir. 20. yüzyıla geldiğimizde 1930'lu yıllar oldukça sıcak geçmiştir, bu dönemden başlayarak ülke iklimi, 1960'larda hafif bir ılıma eğilimi göstermiştir. Bu eğilim günümüzde de sürmektedir.

Litvanya 2002'de kuraklıkla mücadele etmiştir, bu yıl ülke turba ve orman yangınlarıyla uğraşmak zorunda kalmıştır.Ülke 2006 yazında Kuzey-Doğu Avrupa'yı etkisine alan bir sıcak hava dalgasından etkilenmiştir.

Silâhlı kuvvetler​

Litvanya Silâhlı Kuvvetleri 2,400 sivil personel dahil, 15 bin etkin çalışandan oluşmaktadır. Ordunun 100 bin civarında ise rezerve gücü bulunmaktadır. Litvanya'da Eylül 2008 tarihinde kaldırılan zorunlu askerlik Şubat 2015 tarihinde Doğu Avrupa'daki iç karışıklıklar ve Rusya tehdidine karşı zorunlu hale gelmiştir.

Litvanya'nın ulusal güvenlik sistemleri "toplam ve koşulsuz savunma" üzerine kurulmuştur. Litvanya savunma teşkilatının temel amacı, muhtemel tehditlere karşı toplumu hazırlamak ve Batılı savunma birlikleriyle olan entegrasyonun gerçekleşmesidir. Ülkenin güvenlik güçleri Litvanya Savunma Bakanlığı'nın sorumluluğundadır. Litvanya'da ordu istihbarat ve arama-kurtarma etkinliklerine de katılmakla mükelleftir.

Ülkede; 5,400 kişilik bir sınır koruma ekibi, Litvanya İçişleri Bakanlığına bağlı olmak şartıyla, sınır güvenliğini sağlamaktadır. Bunun yanında bu güvenlik görevlileri sınırdaki pasaport denetimini de yapmaktadır. Ayrıca Litvanya donanması, kaçakçılık ve uyuşturucu ticaretiyle mücadelede için sınır güvenlik görevlilerine destek olmaktadır. Özel güvenlik görevlileri ise VIP alanları ve iletişim güvenliğini kontrol altında tutmaktadır.

Yönetim birimleri​

Ülkedeki güncel yönetim birimleri 1994'te oluşturuldu ve ülkenin 2000'de Avrupa Birliği'ne girmesiyle birlikte bu birimler yeniden gözden geçirildi. Litvanya üç ana yönetim birimine sahiptir. Bunlar: İller, belediyeler ve bucaklardır. Ülkede 10 il (Litvanca: apskritis), 60 belediye (Litvanca: savivaldybė) ve 500 kadar bucak (Litvanca: seniūnija) bulunur.

İller merkezi hükümet tarafından atanan valiler (Litvanca: apskrities viršininkas) aracılığıyla yönetilir. Valiler ildeki hukuk kurumları ve belediyeler gibi kamu kuruluşlarının Litvanya anayasasının kurallarıyla yönetilmesiyle sorumludur. İllerde yerel hükümetler vardır ve bu yönetimler ulusal yasaların, programların ve politikaların uygulanmasını sağlar. Litvanya parlamentosuna, illerin sayısının azaltılıp, etnografik yapıya göre yeni kentlerin kurulmasını ön gören sayısız teklif sunulmuştur.Kentlerin azaltılıp nüfusu 100 binin üzerinde beş büyük şehir kurulması, bu tekliflerin en dikkat çekenidir.

Belediyeler çok önemli yönetim birimleridir. Bazı belediyelere tarihsel olarak "ilçe belediyeleri" denir, bunun için sık sık ilçe adıyla anılırlar. Bu yönetim birimleri için bazen "kent" sözcüğü de kullanılır. Her belediyenin kendi seçilmiş hükümeti vardır. Eskiden belediye seçimleri her üç senede bir yapılsa da, günümüzde seçimler dört yılda bir yapılmaktadır. Bucaklarda belediye meclis üyelerini belediye başkanı atar. Günümüzde belediye başkanı ve meclis üyelerinin doğrudan seçimle göreve gelmesi konusunda öneriler vardır, ancak bunun yapılması için anayasal değişiklikler yapılması gerekmektedir.

Ülkede 500 kadar bucak vardır, bu birimler küçük yönetim bölgeleri olup ülke yönetiminde bir rolleri yoktur. Onların görevi sınırları içindeki kamu görevlerini yerine getirmektir; örneğin, kırsal alandaki ölüm ve doğum kayıtlarını yapmak gibi. Bucakların toplumsal sektördeki etkisi büyüktür: Yardıma muhtaç aileleri tespit edip onlara yardım dağıtmak ve yardım hareketlerini organize edip; toplumsal dengeyi korumak, bucakların bu konudaki en büyük görevidir. Bucaklar yerel sorunları çözmede inisiyatife sahiptir. Ancak bu yönetim birimleri nispeten çok önemli sorunlara çözüm aramaz, bir nevi arabuluculuk rolü üstlenir.

Uluslararası ilişkiler​

Litvanya 18 Eylül 1991'de Birleşmiş Milletler'e üye olmuştur. Bazı uluslararası örgütlere katılmış ve uluslararası antlaşmalara imza atmıştır. Güvenlik alanında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve NATO'ya üye olan Litvanya, siyasi olarak Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği'ne üye olmuştur. 31 Mayıs 2001'de ise Dünya Ticaret Örgütü'ne katılmaya hak kazanmıştır. Litvanya ayrıca, OECD ve batılı örgütlere üye olmak istemektedir.

Litvanya, altı kıtada 149 ülke ile diplomatik ilişkiler kurmuş ve konsolosluklar açmıştır. Ülkenin ulusal politikası "tek yol özgürlük" ilkesiyle bağdaşırken, ülke komşularıyla sorunlarını silme yoluna gitmiştir. 1991'de Polonya'da olan darbenin sonrasında, ülkede başlayan reform hareketleriyle birlikte Litvanya ile Polonya arasında yakınlaşma başlamış; ardından (1994'te) iki ülke arasında bir dostluk antlaşması imzalanmıştır. 1995'te ise Beyaz Rusya ile bir dostluk antlaşması imzalanmıştır. Litvanya hükümeti, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer Avrupa devletlerinin de katılımıyla Beyaz Rusya'yı ekonomik ve demokratik reformlar yapmaya çağırmıştır.

Ekonomi​

2003'te, Avrupa Birliği'ne katılan Litvanya; aday ve üye ülkelere kıyasla yüksek bir gelişim eğrisi çizmiştir. Bunun sonucu olarak 2003'ün üçüncü çeyreğinde 8.8% büyümüştür. 2004'te - %7.4, 2005 - %7.8; 2006 - %7.8; 2007 - %8.9, 2008 Q1 - %7.0 büyüme rakamlarını yakalayan ülke, başarılı bir ekonomi yöntimi sergilemektedir. Litvanya, Avrupa Birliği ülkeleriyle önemli bir ticaret endeksine sahiptir.

Birleşmiş Milletler sınıflandırmasına göre, Litvanya kişi başına düşen millî gelir bakımından, geliri yüksek ülkeler arasında sayılmıştır. Ülke dört şeritli otoyolları, hava alanları ve demir yolları altyapısı olarak gelişmiştir. Ekim 2008 verilerine göre, ülkedeki işsizlik oranı 4.7% kadardır. Nüfusun 2%'si ise yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Kurumsal rakamlara göre, ülke AB'nin en canlı ekonomilerinden birine sahiptir, bundan dolayı ülkeye olan yabancı kaynaklı yatırımlar artmakta ve turizm sektörü de gelişmektedir. Ülkenin eski ulusal para birimi olan Litvanya litası, 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren kullanımdan kalkmış, yerine Euro kullanılmaya başlanmıştır. Böylece Litvanya Eurozone'ye geçen 19. ülke olmuştur.

Yapısal olarak, ülkede enformasyonel bilgi sistemine bağlı tutarlı bir ekonomik etkinlik sisteminin kurulması planlanmaktadır. Özellikle biyoteknoloji sektörü ülkede önemli bir sanayi kalemi olarak öne çıkmaktadır. Bu özelliğiyle Litvanya Baltık ülkeleri arasında sivrilmektedir. Ülkede ayrıca lazer sistemlerinin de üretimi yapılmaktadır. Ülkede mekatronik ve bilgi teknolojileri sektörünün gelecekte önemli bir yer edineceği tahmin edilmektedir. Birleşik Krallık bankası "Barclays", 2009'da Litvanya'ya yatırımlarını genişletmeye karar vermiştir. 2010'da IBM Şirketi Litvanya hükümetiyle yaptığı anlaşma ile ülkeye bir araştırma ajansı kurulmuştur. Ayrıca ülkenin ilk güneş pili tesisi kurulmuştur. Yine 2010'da uluslararası para transfer şirketi "Western Union" ülkeye bir merkez açmıştır. Litvanya hükümet stratejisini, Katma değeri yüksek ürün ve hizmet üretmek üzerine kurmuştur.

Nüfus yapısı​

Litvanya'da yerleşim Neolitik dönemde başlamıştır. Litvanya topraklarında etnik gruplar arasında büyük değişimler olmamıştır. Bundandır ki büyük olasılıkla, bugün Litvanya'da yaşayan insanların atalarının genetik özellikleri korunmuştur. Litvanya'da, alt gruplar arasında belirgin genetik farklılıklar olmaksızın, ülkede nispeten homojen bir nüfus yapısı vardır.

Litvanya'da 2004'te yapılan MtDNA araştırmasına göre, Litvanların Fin-Ugor ile Hint-Avrupa dil ailelerine mensup Kuzey Avrupa halkları ile yakınlığı tespit edilmiştir. Y kromozomu SNP haplogrup analizinin ortaya çıkardığı bir sonuç olarak, Litvanlar, Estonlar ve Finler birbirine yakın üç ırktır.

2009 tahminlerine göre nüfusun yaş yapısı ortalamaları şöyledir: 0–14 yaş arasında, %14,2 (erkek 258.423/kadın 245.115); 15–64 yaş arasında: %69,6 (erkek 1.214.743/kadın 1.261.413); 65 yaş ve üstü: %16,2 (erkek 198.714/kadın 376.771). Ülkedeki ortanca yaş ortalaması 39.3 yıldır (erkeklerde: 36,8, kadınlarda: 41,9).

Etnik Kökenler​

Ülkenin bugünkü nüfusu 3.349.900 kadardır; bu nüfusun %84'ü etnik olarak Litvan'dır ve ülkede resmî dil olarak Litvanca kullanılmaktadır. Ülkede oldukça büyük azınlıklar vardır: Lehler (%6,1), Ruslar (%4,9) ve Beyaz Ruslar (%1,1).

Litvanya nüfusunun bileşimi aşağıdaki gibidir (2010 İstatistik Dairesi verilerine göre):

• Litvanlar - %83,1 (2.765.600)
• Lehler (Polonyalılar) - %6 (201.500)
• Ruslar - %4,8 (161.700)
• Beyaz Ruslar - %1,1 (35.900)
• Ukraynalılar - %0,6 (19.700)
• Almanlar - %0,1 (3.200)
• Yahudiler - %0,1 (3.200)
• Tatarlar - %0,1 (2.800)
• Letonlar - %0,1 (2.300)
• Romanlar - %0,1 (2.400)
• Diğer etnik topluluklar - %0,2 (8.200)
• Belirsiz - %3,7 (122.500)

Ülkede en büyük azınlığı Lehler oluşturur ve ülkenin güneyinde yoğundurlar (Vilnius bölgesinde). Ruslar en büyük ikinci azınlıktır, ülkenin iki büyük kentinde yoğunlaşmışlardır (Vilnius'un %14'ü ve Klaipėda'nın 28%'i). Ayrıca %52 ile Visaginas kentinin çoğunluğunu oluştururlar. Yaklaşık 3.000 Roman, çoğunluğu Vilnius ve Kaunas'ta olmak üzere Litvanya'da yaşamaktadır; ayrıca Panevėžys'te de Romanlar vardır. Romanlar çeşitli fon ve azınlık örgütlerince desteklenmektedir.

Litvanya'da yaşayan Türk kökenli azınlıklar sayıları çok az olmakla beraber Karay Türkleri ve Tatarlardır. Tatarların önemli bir kısmı başkent Vilnius'a 40 km. uzaktaki "Kırk Tatarlar" (Keturiasdesimt Totoriu) isimli köyde yaşamaktadır. Köy nüfusu yaklaşık 700 kişi kadardır. Karay Türkleri ise Museviliği benimsemiş bir topluluktur. Kökenleri Hazar Kağanlığı'na dayanmaktadır. Günümüzde Karaylar daha çok ülkenin eski başkenti "Trakai" ve çevresinde yerleşmiştir.

Litvan-Tatar Türkleri, Litvanya Büyük Düklüğü’ne 14. yüzyıldan itibaren Altın Orda Devleti’nin dağılmasından sonra Kazan, Astrahan ve Kırım hanlıklarından gelip yerleşmişlerdir. Bu göç 17. yüzyıla kadar devam etmiştir. Önceleri Litvan-Tatar Türkleri, Tatar Türkçesini bilmekteyken 16. yüzyılın sonu 17. yüzyılın başlarından itibaren unutmaya başlamışlardır. Bunun sonucunda Kur’an-ı Kerim mealleri, dua ve ilmihal gibi dinî kitapların çevrilmesine ihtiyaç duymuşlar, böylece Arap harfleriyle ilkin Beyaz Rus, sonradan da Leh diliyle Litvan-Tatar Türklerine ait el yazmaları geleneğini başlatmışlardır.

Ülkede 2011'de yapılan nüfus sayımına göre bazı azınlıklar dahil ülkede yaşanların %84'ü ana dil olarak Litvanca'yı kullanmaktadır. Halkın %8,2'i Rusça, %5,8'i ise Lehçe konuşmaktadır. Ülke nüfusunun %60'tan fazlası akıcı düzeyde Rusça konuşabilirken nüfusun yalnızca %16'sı akıcı İngilizce konuşabilmektedir. Avrobarometre'nin 2005'te yaptığı bir ankete göre Litvanların %80'i Rusça konuşabilirken %32'si İngilizce konuşabilmektedir. Litvanya okullarında İngilizce birinci yabancı dildir; ama bunun yanında Almanca'da öğretilmektedir. Bazı okullardaysa Fransızca ve Rusça eğitimi verilmektedir. Lehçe ve Rusça bazı azınlıkların çokça bulunduğu bölgelerde birincil eğitim dili olarak kullanılmaktadır.

Sağlık ve intihar eğilimi​

Litvanya'da yaş ortalaması erkeklerde 66, kadınlarda ise 78 yaş civarındadır. Avrupa Birliği'nde erkek yaşam süresinin en az olduğu ülke olan Litvanya, erkek ve kadın yaşam süresinin farkı açısından da ekstrem bir durum teşkil etmektedir. 2008 itibarıyla ülkedeki bebek ölüm oranı 1,000 doğumda 5.9 olarak hesaplanmıştır. Yıllık doğum oranı olaraksa 2007'de ülkedeki doğum hızı 0.3%'tür. Bu oran 100,000 kişide 30.4 doğumdan daha azdır.

Litvanya'da intihar oranlarında eski-Sovyet döneminde büyük bir artış görüldü, ülke bugünde intihar oranının en yüksek olduğu üçüncü ülkedir. 1995'ten bu yana intihar oranlarında bir azalma görülmektedir, bu tarihten önce 100,000'de 45.6 intihar oranıyla Litvanya; dünya tarihinin en yüksek intihar oranına sahipti. Bu Litvanya'nın bugünkü doğum hızından bile yüksektir. Ayrıca Litvanya, içerdiği bazı radikal (ahlaki-geleneksel) normların da etkisiyle AB'nin en yüksek cinayet oranına sahiptir.

İnanç​

2005 verilerine göre, Litvanya'nın %79'u Roma Katolik Kilisesi'ne bağlıdır. 14. yüzyılın sonlarına doğru kiliseninde yönlendirmesiyle Litvanya Hristiyanlığı bir mezhep halini almıştır ve bu etki 15. yüzyılda etkisini iyice göstermeye başlamıştır. Sovyet işgali sırasında ülkeye uygulanan baskı politikalarına rağmen bazı papazlar Komünist Diyalektik Sistemi'ne karşı çıkmıştır.

20. yüzyılın ilk yarısında, toplam nüfusun %9'una denk gelecek biçimde Litvanya Protestan Kilisesi'nin 200 bin civarında üyesi oldu, bununla birlikte Lütercilik 1945'e kadar bir gerileme dönemine girdi. Bugün ülkenin güneyinde ve batısında küçük Protestan cemaatleri vardır. Ülkede inananlar ve rahipler Sovyet dönemine katlanmak zorunda kalmış, bazıları öldürülmüş; kimileriyse Sibirya'ya sürgüne gönderilmiştir. 1990'da ülkede çeşitli Protestan Kiliseleri kurulmuştur. Ülkede %4,9 Ortodoks (Rus azınlığı arasında yaygındır), %1,9 Protestan, %9,5 deist (Tanrı'ya inanıp, dinlere inanmayan.) ve ateist vardır.

İslam Litvanya'da ilk olarak 14. yüzyılda görüldü. Bu zaman diliminden sonra Lipka Tatarları (diğer adıyla Litvanya Tatarları) ülkede İslami varlığı ortaya çıkardı. Bunların yanında Litvanya'da Lehistan-Litvanya Birliği'nden kalma geleneksel dinler de hala varlığını devam ettirmektedir.

• Roma katolikleri - %79 (2.752,5 bin)
• Ortodokslar - %4,1 (141,8 bin)
• İlkel İnançlar - %0,8 (27,1 bin)
• Litvanya Evanjelizmi - %0,6 (19,6 bin)
• Reform Kiliseleri - %0,2 (7,1 bin)
• Yahudilik - %0,1 (3,5 bin)
• İslam sunni - %0,1 (2,9 bin)
• Karismatikler - %0,06 (2,2 bin)
• Pentekostalizm - %0,04 (1,3 bin)
• Musevilik - %0,04 (1,3 bin)
• Eski Baltık Dinleri - %0,04 (1,3 bin)
• Diğer dinler - %0,3 (11 bin)

Avrobarometre'nin 2005'teki son sonuçlarına göre,Litvanya'da halkın %12'si "Tanrı'nın varlığına, ruh ve ruhun gücüne" inanmamaktadır. Halkıın %36'si ise bu tür bir gücün bir türlü olabileceğini düşünmektedir. Halkın %49'u ise "Tanrı'nın ve ruh gücünün varlığına tamamen" inanmaktadır.

Eğitim​

Litvanya'da varlığı belgelenmiş ilk okul, 1387'de Vilnius'ta bir katedralde kurulmuştur. Bu okul, Hristiyanlık temelinde eğitim vermiştir. Ortaçağ'da Litvanya'da birkaç tür okul vardı. Bunlar: Katedral okulları, (papaz yetiştirmek için); kilise okulları (temel eğitim vermek için) ve soyluların çocuklarına özgü ev okullarıydı. 1579'da Vilnius Üniversitesi kurulana dek, ülkede yüksek öğretim yapmak isteyenler, Krakov, Prag ve Leipzig gibi önemli yabancı kentlere eğitim amaçlı gidiyordu. 20. yüzyılın ilk yarısında ise Vytautas Magnus Üniversitesi, Kaunas'ta kuruldu.

Litvanya'da eğitim politika ve hedeflerini, Bilim ve Eğitim Bakanlığı organize eder. Daha sonra önergeler onay için parlamentoya (Seimas) gönderilir. Yasalarla belirlenmiş eğitim stratejisi, genel olarak eğitimin kalitesini yükseltmeye; mesleki eğitimi organize etmeye odaklıdır. Bunun yanında önergelerle: hukuk eğitimi, yetişkinlere dönük eğitim ve teknik eğitim... gibi eğitim bölümlerinin standartları belirlenir. Belde yöneticileri, belediye meclisleri ve okul fonları (devletin etkin olmadığı; dinsel ve gönüllü organizasyonlar da dahil olmak üzere) ülkedeki eğitime destek olur. Anayasal görev olarak, ülke vatandaşları 10 yıl formal eğitim almak zorundadır, ülkede zorunlu formal eğitim 16 yaşında biter.

1999'da Litvanya devlet bütçesinin yüzde 26'sı eğitim giderleri için tahsis edilmiştir. İlköğretim ve orta öğretim okulları, belediye veya il yönetimleri aracılığıyla devletten mali yardım alırlar. Ülkede yüksek öğretim kısmen devlet desteğiyle sağlanır; belirtilen ölçütlere göre iyi sayılan öğrencilerin masraflarını anayasa gereği devlet karşılar.

2002 verilerine göre, yüksek öğrenim öğrenciilerinin %68'ine devlet destekte bulunmuştur.

Dünya Bankası'nın verilerine göre, 15 yaş ve üstü ülke nüfusunun %100'ü okur yazardır. 2008'de yapılan bir araştırmaya göreyse, 25-64 yaş arasında olan kişilerin %30.4'ünün üçüncü derecede eğitim aldığı verilerine ulaşılmıştır, nüfusun %60.1 ise ikinci derece ve orta öğretim üstü kurumlarda eğitim görmüştür. Litvanya'da yüksek öğrenim gören birey sayısı AB ortalamalarından yaklaşık iki kat yüksektir. Ayrıca ülke, bu konuda Baltık ülkelerinden de daha iyi bir durumdadır.

Ülkede, istisna bölümler hariç normal lisans eğitimi üç yıldır. Ayrıca iki yıllık yüksek okullar da vardır.

2008 itibarıyla, ülkede 15 üniversite, 6 özel enstitü, 16 yüksek okul ve 11 özel yüksek okul bulunmaktadır. Vilnius Üniversitesi Kuzey Avrupa'nın en eski üniversitesidir. Kaunas Teknoloji Üniversitesi ise Baltık ülkelerinin ve Litvanya'nın en büyük teknik üniversitesidir. Ayrıca, başkentte bulunan Vilnius Üniversitesi ile Türkiye'deki bazı üniversiteler arasında Erasmus anlaşmaları mevcuttur.

Yabancı dil​

Litvanya, yabancı dil bilme düzeyinin en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Nüfusun %90'ı en az bir yabancı dil; %50'si ise iki yabancı dil konuşabilmektedir. Ülkede en popüler yabancı diller Rusça ve İngilizce'dir.

Kültür​

Litvanya'da başlıca altı kültürel bölge vardır:

• Aukštaitija – harfi harfine, "Yüksekülke"
• Samogitya (Litvanca: Žemaitija, Samogitçe: Žemaitėjė) - harfi harfine, "Alçakülke"
• Cükiya (Litvanca: Dzūkija veya Dainava)
• Suvalkiye (Litvanca: Suvalkija or Sūduva)
• Küçük Litvanya bilinen adıyla "Prusya Litvanyası" - (Litvanca: Mažoji Lietuva veya Prūsų Lietuva). Ülke 1945'e kadar, -Orta Çağ'dan itibaren Prusya'nın bir parçasıydı. Bugün büyük bir kısmı Rusya'ya ait olan Kaliningrad'da kalmaktadır.

Sanat ve müzeler​

Litvanya Sanat Müzesi 1933'te kurulmuştur. Müze ülkenin en büyük sanat konservatuvarına ve sergi alanına sahiptir. Palanga Kehribar Müzesi emsal müzeler arasında önemli bir yere sahiptir. Baltık denizinde önemli yatakları bulunan kehribarın sergilendiği bu müzede, büyük bir kehribar koleksiyonu mevcuttur.

Uluslararası bir üne sahip olan besteci Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (1875-1911) Litvanya sanat camiasının içinde önemli bir yere sahiptir. 1975'te keşfedilen bir göktaşına, başarılarından dolayı Čiurlionis adı verilmiştir. Ülkede M. K. Čiurlionis Ulusal Sanat Müzesi'nin yanında, yalnızca Litvanya savaş tarihinin betimlendiği Vytautas Büyük Savaş Müzesi de bulunmaktadır (Kaunas'ta).

2011'de açılan Vilnius Guggenheim Uygarlık Kalıtları Müzesi, modern basın sanatı, New York filmleri seçkisi gibi yeni sayılabilecek temalarla hizmete girmiştir.

Edebiyat​

Orta Çağ'da Litvanya'da bilimsel dil olarak Latince kullanılmakta ve kitaplar Latince yazılmaktaydı. Ülkedeki ilk yazılı belgeler Litvanya Kralı Mindaugas'ın fermanları olarak bilinmektedir. Gediminas Mektupları da önemli Litvanyalı Latin yazılarındandır.

Litvanya edebiyatındaki ilk Litvanca eserlere 16. yüzyılda rastlanır. 1547'de Martynas Mažvydas tarafından kaleme alınan "Basit Kelimelerle İlmihal" adlı dinî eser, Litvanca telif edilen ilk yapıttır. Bunu Mikalojus Daukša'ın "Litvanya Propriyası" adlı eseri izlemiştir. 16 ve 17. yüzyıllarda, Litvanya edebiyatı Hristiyanlık üzerine kurulmuştu. Eski Litvan edebiyatı (14.-18. yüzyıllar) Litvanya tarihinin en önemli yazarlarından biri olan Kristijonas Donelaitis'in Aydınlanma Çağı adlı kitabı ile güç kaybetmeye başladı. Donelaitis'in "Mevsimler" adlı şiiri Litvanya ulusal epik söyleyişinin ve kurgusal edebiyatının bir başlangıç noktası oldu.

Litvanya edebiyatında 19. yüzyılın ilk yarısında Klasisizm ve Coşumculuk etkili oldu. Antanas Strazdas, Dionizas Poška, Silvestras Valiūnas, Maironis, Simonas Stanevičius, Simonas Daukantas ve Antanas Baranauskas bu akımların en önemli temsilcileri haline geldi. Litvanya Rus işgali sırasında, büyük bir basın sansürüne uğradı, bu da ülkede yönetimden gizli olarak kitap basımcılığının ortaya çıkmasına neden oldu.

Litvanya edebiyatı 20. yüzyılda Juozas Tumas-Vaižgantas, Antanas Vienuolis, Bernardas Brazdžionis, Vytautas Mačernis gibi temsilciler yetiştirdi.

Spor​

Ülkede en çok sevilen spor Basketbol'dur. Ülkede profesyonel ligler ve gelişim ligleri vardır. Litvanya Ulusal Basketbol Takımı'nın birçok uluslararası başarısı vardır ve FIBA verilerine göre dünyada 5. sıradadır. Ülke basketbolu geçmişte ve günümüzde pek çok NBA sporcusu çıkarmayı başarmıştır. Arvydas Sabonis, Šarūnas Marčiulionis, Linas Kleiza, Šarūnas Jasikevičius ve Žydrūnas Ilgauskas gibi ulusal takım oyuncuları, Avrupa basketbolu ve NBA'da önemli başarılar kazanmıştır. Litvanya, tarihinde ikincisi olmak üzere; EuroBasket 2011'e ev sahipliği yapmıştır.

Mutfak​

Litvanya mutfağı diğer başta Polonya olmak üzere Doğu Avrupa mutfaklarına benzemektedir. Köklü tarihe sahip olan Litvanya doğu ve batı mutfaklarını sentezleyebilmiştir. Vilnius kentinde çok sayıda restoran, kafe ve bar bulunmaktadır. Yerel lezzetler konusunda Vilnius Üniversitesi yakınındaki "Forto Dvaras" adlı restoran üne sahiptir.

"Kebabai" denilen ve ülkemizdeki dönercilere benzeyen büfelerde çoğu domuz etiyle yapılmış sandviçler satılmaktadır. En fazla beğenilen yemek Cepelinai'dir. Bu yemek ülkemizdeki içli köfteye benzer. Ancak patatesin içi doldurulur. Çorba olarak ise "šaltibarščiai" tavsiye edilir. Bu çorbaya Litvanya'ya özgü Borş çobası da denebilir. İçinde salatalık ve pancar turşusu vardır. Yüzyıllar önce bölgeye yerleşen Karay Türkleri'nin yemek kültürü ülkenin mutfağını oldukça etkilemiştir. Karayların getirdiği Kıbın hala daha yaygın olarak tüketilmektedir. Vilnius'da "Old Town" bölgesindeki restoranlarda bulunabilirsiniz. Kuzu etlisini denemeniz tavsiye edilir.

Litvanya mutfağında domuz eti önemli bir besin kaynağıdır. Domuz etine karşı duyarlı olanların restoranlarda yemek yerken dikkatli olması yararına olacaktır.

Litvanya'da votka oldukça fazla tüketilmekte ve her türü bulunmaktadır. Bunun dışında ülkede ciddi bir bira kültürü bulunmaktadır. Ülkede 50'den fazla bira çeşidi var ve oldukça ucuz. Oldukça yüksek alkollü Midus'da denenebilir. İçecek olarak daha çok Doğu Avrupa ülkelerinde tüketilmekte olan Gira da yaygın olarak tüketilmektedir. Gira daha çok alkolsüz biraya benzetilmektedir.

Ülkede fırın kültürü de oldukça gelişmiş durumdadır. Birçok ekmek türü bulunabilir. En yaygın tüketilen ekmek türü ise siyah çavdar ekmeğidir.

Ülkede hamburger satan fast foodlar çok yaygın değildir. Ancak İtalyan mutfağı Litvanya'da ilgi görmektedir. Birçok yerde pizzacı görebilirsiniz.

Litvanya'daki Türk Elçiliği​

Vilnius Büyükelçiliği
Adres: Didzioji g.37, LT-01128 Vilnius
Telefon:+370-5 236 42 00-01
Fax:+370-5 212 32 77

E-mail: embassy.vilnius@mfa.gov.tr
Web Sitesi: www.vilnius.be.mfa.gov.tr

Kişisel Başvuru Saatleri:9.00-12.00;
Telefon ile Başvuru Saatleri:14.00-16.00
Görev Bölgesi: Litvanya